De overheidsuitgaven stegen in de afgelopen 11 jaar met 62 procent van 185 miljard in 2000 naar 300 miljard in 2011.
Tegelijkertijd is de productiviteit aanzienlijk gedaald: als de overheid tegen dezelfde kostprijs zou werken als 11 jaar geleden zou hiermee minstens 17 miljard euro per jaar worden bespaard. Dit blijkt uit het onderzoeksrapport van Roland Berger Strategy Consultants dat vandaag werd aangeboden aan Roald van der Linde (VVD), Pierre Heijnen (PvdA), Eddy van Hijum (CDA) en Wouter Koolmees (D66). Deze partijen hebben aangegeven serieus werk te willen maken van de resultaten uit dit onderzoek.
Over het onderzoek
Roland Berger analyseerde het besparingspotentieel van de Nederlandse overheid vanuit een buitenstaandersperspectief met publiek beschikbare informatie. Met name is gekeken naar die activiteiten die als “dienst” gekenmerkt kunnen worden (dus politieke keuzes zoals ontwikkelingssamenwerking en inkomensherverdelingen zoals uitkeringen zijn buiten beschouwing gelaten). De ontwikkeling van de overheidsuitgaven werd uitgesplitst naar vraag (demografie en politieke keuzes), kostprijs (lonen en productiviteit) en kwaliteit (zowel objectief als gepercipieerd door de burger). De resultaten uit de studie ‘Het besparingspotentieel van productiviteitsherstel bij de overheid’ zijn vervolgens getoetst bij vakspecialisten, die de uitkomsten bevestigden.
Productiviteit van overheidsactiviteiten laatste 10 jaar sterk gedaald
Roland Berger heeft de studie uitgevoerd naar aanleiding van de publieke discussie rond het begrotingstekort. Arnoud van der Slot, partner bij Roland Berger in Nederland: “De bevindingen staan in sterk contrast tot het beeld van voortdurende bezuiniging dat in de pers wordt geschetst. In vrijwel alle sectoren zijn de overheidsuitgaven met 62% veel sneller gestegen dan de inflatie en het bruto binnenlands product (BBP), uitzondering zijn de rentelasten op de staatsschuld, defensie en ontwikkelingssamenwerking.”
Specifiek is er gekeken naar de productiviteit van die overheidstaken waar men een eenheid van productie kan vaststellen, daarbij gebruik makend van eerder onderzoek door het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP). Denk hierbij aan voorbeelden als wat het kost om een leerling een schooljaar te laten doorlopen, een misdrijf te registreren en op te helderen door de politie en een rechtszaak af te handelen. Als de overheid in dit soort activiteiten tegen dezelfde kostprijs zou werken als tien jaar geleden, wel gecorrigeerd voor inflatie, zou er nu jaarlijks 17 miljard euro worden bespaard. Als de overheid dezelfde efficiëntieslag had gemaakt als in het bedrijfsleven, waren de lonen van de ambtenaren nog verder gestegen en was er desondanks ongeveer 22 miljard op de overheidsuitgaven bespaard.
In verhouding tot de Hervormingsagenda Rijksdienst die vandaag in de Tweede Kamer wordt besproken en uitgaat van een geplande besparing van 3 miljard euro te realiseren tot 2018 – is er een veel grotere potentie geïdentificeerd die vraagt om een actieve sturing op productiviteit binnen de gehele overheid (niet alleen de Rijksdienst).
Partij-onafhankelijk probleem
Volgens Roland Berger is het managen van de activiteiten van de overheid op kostprijs geen onderwerp van politiek debat. Iedere politieke partij zal van mening zijn dat dit van groot belang is. Om dit te onderstrepen is de studie in ontvangst genomen door vier verschillende politieke partijen die dit allen ook zo zien. Hans de Backer, Senior Consultant bij Roland Berger in Nederland: “De sturing op kostprijs moet mogelijk buiten de 4-jarige politieke cyclus worden gehouden en zou het niet mogen uitmaken welke partijen regeren. Het gaat om het managen van de ‘fabriek’, dit moet op een goede, maar ook constructieve manier gebeuren om de productiviteit weer te herstellen”.
Eddy van Hijum, tweede kamerlid CDA: “De enorme groei van de overheidsuitgaven in de afgelopen jaren staat in wanverhouding tot de kwaliteit van de dienstverlening en de productiviteit. De inzet op een kleinere overheid die taken efficiënt uitvoert kan aanzienlijk bijdragen aan de noodzakelijke bezuinigingen.”
Tweede-Kamerlid Wouter Koolmees, D66: “De conclusies van dit onderzoek zijn positief. Het toont aan dat de overheid efficiënter kan werken, zonder dat de dienstverlening aan de burger in de knel komt. Zeker nu er opnieuw grote bezuinigingen nodig zijn, is het belangrijk om goed te kijken hoe we dat op een slimme manier kunnen inrichten.”
Roald van der Linde, tweede kamerlid VVD: “Wat overheid is voor het koninkrijk Nederland, is overhead voor de BV Nederland. Ja, de overheid is onmisbaar. Maar de VVD wil zich steeds weer afvragen wat de kerntaken van de overheid zijn en hoe die vervolgens efficiënt kunnen worden uitgevoerd. We zullen de minister een reactie vragen op de achterblijvende productiviteitsstijging bij de overheid.”
Pierre Heijnen, tweede kamerlid PvdA:”Deze studie is zeker de moeite waard om verder te trekken. Ik ga de Algemene Rekenkamer en de Minister vragen hier hun oordeel over te geven, want dit biedt een heldere manier om bezuinigingen te realiseren, waar de burger nou eens een keer niets van merkt.”
Managen op productiviteit
Roland Berger ziet de volgende stappen om de besparingspotentie te verzilveren:
– Bepaal focus en doelstelling van besparingsinitiatieven door nader te onderzoeken waar precies de afgelopen tien jaar de stijging van de kostprijs door is veroorzaakt
– Introduceer productiviteitsturing en monitoring binnen de overheidsorganisaties – en zorg dat Ministers hierover (jaarlijks) verantwoording afleggen
– Start concrete besparingsinitiatieven gericht op verbreding van het bestaand inkoop besparingsprogramma, sectorspecifieke programma’s (zorg etc.) en versimplificeren van processen (mede door bewustwording onder politici van eigen negatieve impact)
Met name de eerste twee activiteiten zouden direct moeten worden gestart.
Bron: APS
