Deze maand is het tien jaar geleden dat het Amerikaanse Lehman Brothers failliet ging. Via de derivatenmarkten was Lehman Brothers verweven met de rest van het financieel systeem en haar faillissement leidde om die reden tot onrust in de markten. Derivatencontracten die via een centrale tegenpartij (central counterparty of CCP) waren afgewikkeld vormden daarop een uitzondering omdat de CCP optrad als schokbreker. Sindsdien worden steeds meer derivatentransacties centraal afgewikkeld via een CCP. Dat maakt het financieel systeem als geheel veiliger. Tegelijkertijd is de CCP zo’n belangrijke schakel dat deze systeemrelevant is geworden en onder toezicht staat.
CCP’s hebben een belangrijke functie ‘achter de schermen’ van de aandelen- en derivatenmarkten. Na een transactie tussen twee handelende partijen plaatst de CCP zich tussen koper en verkoper. Op die manier krijgen de twee handelende partijen slechts te maken met één tegenpartij, die er speciaal op ingericht is risico’s beter te beheersen dan de oorspronkelijke tegenpartij. De CCP vraagt hiervoor zekerheden in de vorm van onderpand (figuur 1).
Figuur 1 – Financiële transactie zonder en mét tussenkomst van een CCP
Derivatenafwikkeling door CCP’s sinds crisis verdubbeld
Als reactie op de crisis riep de G-20 op om de derivatenmarkt transparanter en veiliger te maken en zag hiervoor een grote rol voor CCP’s weggelegd. Gestandaardiseerde derivatencontracten moesten waar mogelijk verhandeld worden op een handelsplatform en afgewikkeld via een CCP. Ook werd opgeroepen voortaan alle derivatencontracten in transactieregisters vast te leggen en kapitaaleisen voor niet-centraal-geclearde derivatencontracten te verhogen. Het doel van dit pakket van maatregelen was te voorkomen dat risico’s zich nogmaals konden concentreren bij partijen die ze niet kunnen dragen.
Aan de oproep van de G-20 is gehoor gegeven: steeds meer derivatencontracten worden centraal afgewikkeld via een CCP. Volgens de laatste cijfers van de Bank for Internationale Settlements (BIS) is vooral het aandeel van centraal geclearde rente- en kredietderivaten aanzienlijk toegenomen. De zogenoemde over the counter (OTC) derivatenmarkt had eind 2017 een omvang van USD 532 biljoen in termen van onderliggende waarde. Ongeveer drie kwart daarvan wordt via een CCP afgewikkeld, twee keer zo veel vergeleken met tien jaar eerder.
Figuur 2 – Uitstaande OTC-derivaten wereldwijd
Bron: DNB, ‘De CCP als spil in het financieel systeem’
CCP toezicht na Brexit
CCP’s hebben in hun dagelijkse werkzaamheden onder andere te maken met tegenpartijrisico, liquiditeitsrisico en operationeel risico. Risico’s die individuele instellingen zouden lopen, concentreren zich nu bij de CCP. Voorkomen moet worden dat de CCP zelf een besmettingskanaal wordt waarbij verliezen via de CCP overslaan naar het financieel systeem. Er worden daarom strenge eisen gesteld aan CCP’s en ze staan onder toezicht. DNB en de AFM houden gezamenlijk toezicht op de twee Nederlandse CCP’s – EuroCCP en ICE Clear Netherlands. Daarnaast werken zij samen met andere Europese toezichthouders in zogenoemde colleges die voor alle in de EU gevestigde CCP’s zijn opgericht.
De afwikkeling van veel derivaten gebeurt door CCP’s in het Verenigd Koninkrijk. Om de samenwerking met de Britse toezichthouder na de Brexit voort te zetten, worden maatregelen voorbereid. Geopperd is om in het uiterste geval Britse CCP’s van buiten de EU te dwingen hun diensten vanuit een vestiging in de EU aan te bieden (‘locatiebeleid’). DNB is geen voorstander van het geforceerd verhuizen van deze CCP’s naar het Europese vasteland, vanwege de onzekerheid die dat veroorzaakt voor marktpartijen en de kosten die hiermee gepaard gaan. In zijn algemeenheid vindt DNB het van belang dat de EU en het VK mogelijke marktverstoring als gevolg van de Brexit zoveel mogelijk moeten voorkomen.
Nieuwe publicatie DNB over CCP’s
Om meer inzicht te geven in de wereld van CCP’s en de rol van DNB daarin, heeft DNB de brochure ‘De CCP als spil in het financieel systeem’ gepubliceerd.
Bron: DNB
