Verschillende vormen van marktfalen gaan ten koste van de kredietverlening aan het midden- en kleinbedrijf (MKB).
De financieringsknelpunten vragen om een brede en structurele aanpak. Het is gewenst dat mkb-bedrijven minder afhankelijk worden van kredietverlening door banken. Andere aanbieders zijn nodig om het mkb van meer risicodragend vermogen te voorzien. Daarvoor moeten wel informatieknelpunten en schaalnadelen worden aangepakt. Deze vormen van marktfalen spelen vooral bij de kleinste mkb-bedrijven.
Dat stelt de Commissie Sociaal-Economische Aangelegenheden (SEA) van de SER in een rapport over de financiering van het mkb. De SEA stelt vast dat een veelomvattende beleidsagenda nodig is om het mkb een goed toekomstperspectief te bieden. Als oplossingsrichting ziet de SEA ondermeer een groeiagenda voor Nederland, meer verscheidenheid in financiers en financieringsvormen, alsmede oplossingen voor informatieknelpunten en schaalnadelen.
MKB als motor Nederlandse economie
Het oplossen van financieringsknelpunten is belangrijk omdat het mkb de motor is van de Nederlandse economie. De helft van ons bruto binnenlands product komt van kleine en middelgrote bedrijven en 60 procent van de werkgelegenheid. Als het mkb onvoldoende aan financiering kan komen, remt dat het herstel van economische groei en werkgelegenheid.
Invloed van marktfalen op MKB-kredieten
Vanuit verschillende publicaties was al bekend dat het mkb er conjunctureel en structureel slecht voor staat. Banken willen geen verliezen financieren. Banken zijn ook voorzichtiger met mkb-kredieten omdat ze zelf hun balansen moeten versterken. In de praktijk is dit nadelig voor de kredietverlening aan het mkb. Nieuw in het SEA-rapport is dat de markt voor mkb-financiering ook verschillende structurele knelpunten kent. Verschillende vormen van marktfalen gaan ten koste van de kredietverlening aan het mkb. Dan gaat het vooral om schaalnadelen (een klein krediet is relatief bewerkelijk) en informatieknelpunten (over kleine bedrijven is weinig bekend). Potentiële financiers moeten dus relatief hoge kosten maken en bij kleine kredieten zijn die kosten niet of nauwelijks terug te verdienen uit de rentemarge.
Een groeiagenda voor Nederland
Het mkb staat er mede slecht voor omdat de binnenlandse bestedingen al jaren op rij onder druk hebben gestaan. Meer dan het grootbedrijf is het mkb afhankelijk van de binnenlandse markt. De SER stelt dat beleid dat bijdraagt aan groeiherstel en versterking van de koopkracht de positie van het mkb zeer ten goede zal komen.
Nieuwe financiers en financieringsvormen nodig
De SER vindt het belangrijk dat de financieringsmarkt voor het mkb meer verscheidenheid krijgt, zowel in de keuze uit banken als uit alternatieve financiers. In Nederland wordt de markt voor mkb-financiering namelijk gedomineerd door vier grote banken. Als een bank de kredietaanvraag van een mkb-ondernemer afwijst, zijn er maar heel weinig alternatieven. Andere banken zullen al gauw dezelfde afweging maken en alternatieve aanbieders hebben nog onvoldoende schaal. Er is vooral behoefte aan financiers die het mkb van risicodragend vermogen kunnen en willen voorzien. Op de korte termijn is er vooral behoefte aan de financiering van werkkapitaal (voor kasgeld, debiteuren en voorraden). Banken zijn voorzichtiger geworden met werkkapitaalfinanciering. Alternatieve aanbieders moeten deze financiering tegen een passende vergoeding gaan overnemen.
Boekhouding standaardiseren
Een belangrijke stap in het verbeteren van informatie over mkb-bedrijven is het inzichtelijk maken van de eigen financiële informatie. Het is voor banken en andere financiers relatief duur om de kredietwaardigheid van een mkb-bedrijf in te schatten, terwijl de rente-opbrengst bij een kleine lening per definitie laag is. Bovendien zijn kleinere bedrijven vaak niet in staat om tijdig en volledig de financiële informatie aan te leveren die de bank nodig heeft. De SER pleit daarom voor het beter en breder benutten van Standard Business Reporting: een manier om de boekhouding te standaardiseren, zodat de gegevens inzichtelijker worden voor banken en andere financiers. Een mogelijke vervolgstap is een centraal kredietregister, dat potentiële geld- en kapitaalverstrekkers kunnen raadplegen om te achterhalen hoe een bepaald mkb-bedrijf ervoor staat. Als financiers beschikken over alle relevante informatie over het financiële reilen en zeilen van een mkb-bedrijf, kunnen zij de risico’s beter inschatten. Deze informatie is nu onvolledig of nog versnipperd beschikbaar.
Institutionele beleggers: securitisatie van mkb-kredieten
De SER pleit ook voor alternatieve financiers zoals institutionele beleggers, waaronder pensioenfondsen en verzekeraars. Het zou goed zijn als deze voordeel zien in mkb-financiering als aanvullende beleggingscategorie. Een belangrijk initiatief is de onlangs door pensioenfondsen en verzekeraars opgerichte Nederlandse investeringsinstelling (NII). De NII zou het mkb tegen een passende vergoeding van achtergestelde leningen kunnen voorzien. Een probleem is wel dat afzonderlijke mkb-kredieten voor institutionele beleggers veel te klein zijn. Securitisatie, waarbij individuele kredieten gebundeld worden tot grotere pakketten, is dan nodig om grote beleggers te interesseren.
Overheid: faciliteiten bieden voor kleinere MKB
Securitisatie werkt alleen goed bij de wat grotere mkb-kredieten. Anders worden de transactiekosten te hoog. Dit is een dilemma, want de financieringsknelpunten zijn juist het grootst bij de kleinste mkb-kredieten. Dat kan dan een reden zijn voor de overheid om faciliteiten te bieden ten behoeve van het kleinere mkb, bijvoorbeeld in de vorm van garanties. Een motief voor overheidsfaciliteiten is dan dat de markt niet goed in staat is om de kleinere mkb-bedrijven tegen een redelijke prijs te financieren. Als de overheid niets doet, dan komt die financiering niet tot stand, met nadelige gevolgen voor de werkgelegenheid en groei. Een bijkomend motief is het maatschappelijk belang dat kleine, startende en innovatieve bedrijven in Nederland voldoende groeikansen krijgen. Juist deze bedrijven zijn voor banken en alternatieve financiers relatief bewerkelijk en riskant.
Stand van zaken
Het rapport Mkb-financiering is op eigen initiatief opgesteld door de SER-Commissie Sociaal-Economische Aangelegenheden, onder voorzitterschap van het kroonlid Barbara Baarsma. Het is besproken in de openbare raadsvergadering van vrijdag 17 oktober.
Bron: SER
