Schulden hebben lijkt tegenwoordig de normaalste zaak van de wereld. Wie droomt er niet van alle mooie dingen in de wereld? Dromen van een maatschappij zonder schulden, waar iedereen kan genieten moet dus ook zeker kunnen. ‘Ja, echt niet!’ is een veelgehoorde reactie. Van hulpverleners, bewindvoerders en ook van klant-debiteuren. Maar hoe kan dit wel bereikt worden? Welke uitdagingen zien we? En wat moet daarvoor gebeuren in een land als Nederland?

De wereld is in beweging. Elke dag zien we bedrijven om ons heen omvallen, er zijn faillissementen in overvloed. Nieuwe spelers komen op de markt. Nieuwe ideeën, een andere aanpak, innovatieve diensten, noem maar op. Niemand heeft het lef gehad tot op heden om de traditionele werkwijze van een deurwaarder of incassobureau aan te pakken. Een schuldenvrij Nederland, hoe mooi zou dat zijn?

Armoede en schuldenprobleem in Nederland

In Nederland zijn bijna 700.000 mensen die langdurig (= meer dan drie jaar) in armoede leven. Het percentage van mensen die in armoede leeft, neemt de laatste jaren wel af. Ook voor dit jaar verwacht het CBS een daling tot 1 miljoen mensen. Deze problematiek gaat niet alleen ons als volwassenen aan: maar liefst 1 op de 9 kinderen in Nederland groeit op in armoede volgens de Ombudsman. Dit betekent onvoldoende geld voor eten en kleding en leuke dingen doen is dan niet vanzelfsprekend. Volgens het Kansfonds hebben deze 421.000 kinderen een grote kans op achterstand, die ze niet meer kunnen inlopen. Dat patroon moeten we (en de overheid) kunnen verbeteren!

Armoede is vaak een voorteken voor schulden: je komt immers geld tekort. Als het van korte duur is kan het soms met wat hulp of spaargeld worden opgevangen. Maar als het langdurig probleem is moet er meer gebeuren: besparen. Maar dat is vaak moeilijk. Zeker met alle verleidingen die op de loer liggen in de vorm van reclames. Volgens het Nibud heeft 45 procent van de mensen moeite om rond te komen elke maand. 1 op de 5 Nederlandse huishoudens gaf in dit onderzoek aan dat ze betalingsproblemen hebben. Hierbij zijn de belangrijkste betalingsachterstanden het te laat betalen van rekeningen, het ontvangen van een aanmaning en het niet meer kunnen opnemen van geld. De top 3 van oorzaken voor de betalingsachterstanden zijn te hoge vaste lasten, een inkomensterugval of hoge zorgkosten.

 We zijn niet gemaakt om te sparen

Nibud gaf in een nieuwsbericht medio april nog aan dat sparen niet bij Nederlanders in de genen zit, het is moeilijk. Het Nibud adviseert gezinnen rond het bijstandsniveau om 3.500 euro spaargeld op de bank te hebben. Op hun site kan je zelf berekenen wat je als buffer aan zou moeten houden. Tegenstrijdig is dat de overheid een grens van maximaal 2.000 euro spaargeld hanteert wil je in aanmerking komen voor bepaalde ontheffingen. De overheid kan en moet helpen om sparen op de agenda te krijgen. De regels die nu gelden spreken en werken elkaar tegen. Vanuit de praktijk zien we dat er bij gezinnen waar problemen zijn meerdere hulpverleners op de stoep staan. Dat moet makkelijker kunnen. Het is zoals het Nibud aangeeft: sparen zorgt ervoor dat je niet hoeft te lenen.

In mijn eerdere blogs schreef ik ook dat schulden volgens onderzoeksrapporten van Nibud vaak te maken hebben met gedrag. In het onderzoek Goed omgaan met geld geeft Nibud aan dat 45 procent van de respondenten niet over de benodigde vaardigheden beschikt om de financiële administratie goed te kunnen voeren. Als je niet competent bent, dus niet weet HOE je je financiële administratie moet doen, dan kan het mis gaan. Een goed beeld hebben van inkomsten en uitgaven is steeds essentieel.

In de Verkenning Eigen schuld van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) zagen we dat problematische schulden ontstaan doordat de overheid te hoge verwachtingen heeft van de financiële zelfredzaamheid van burgers. Voor veel mensen zijn de regels te ingewikkeld. Ook wordt te weinig rekening gehouden met de psychologie van mensen. Gevolg is dat mensen soms gedwongen zijn dan nog meer schulden te maken.

 Preventie van schulden noodzaak

Lector Schuldpreventie en Vroegsignalering bij de Hogeschool Utrecht Tamara Madern geeft aan dat gedrag de sleutel is tot preventie in haar Handreiking Bevorderen van gezond financieel gedrag. Volgens Madern zijn er meerdere factoren die een rol spelen bij financieel ongezond gedrag. Denk hierbij aan persoonlijkheidskenmerken, maar zeker ook de opvoeding en de normen en waarden in je omgeving spelen een rol. In de conclusies van haar onderzoek zien we terug dat er een vijftal factoren die samenhangen als er sprake is van een schuldsituatie. Dit zijn de factoren post, administratie, besteden, vooruit plannen en financiële producten.

Digitalisering

Een andere uitdaging die we zien is de digitalisering van de maatschappij. Zelfs de belastingaangiftes gaan tegenwoordig digitaal en op bijna alle plekken moeten bestanden digitaal worden verstuurd. Niet iedereen heeft genoeg kennis om mee te gaan in deze digitale wereld en raken hierdoor volgens de Telegraaf soms in de problemen. Overheid en bedrijven kunnen er niet zonder meer van uitgaan dat iedereen zelfredzaam is. Humanitas, de grootste vrijwilligersorganisatie voor hulp bij thuisadministratie, meldde dat vorig jaar 13.832 mensen bij hen aanklopten voor hulp bij hun thuisadministratie. Door gebrek aan deze vaardigheden kunnen er toeslagen gemist worden, of wellicht worden er teveel toeslagen aangevraagd die later weer terugbetaald moeten worden.

In het hulpverlenerstraject zien we verschillende partijen, zoals bewindvoerders, budgetbeheerders, schuldhulpverleners en ook gemeenten. Zij geven aan dat mensen met schulden soms moeite hebben met deze digitalisering. Er is een wirwar aan regels en mensen die digitaal niet sterk zijn komen er niet altijd zelfstandig uit. Communiceren in begrijpelijke taal helpt hierbij zeker al om te begrijpen wat wordt gevraagd. Informeren in stapjes kan ook helpen om een goed beeld te geven wat wordt verwacht. Hier kan de overheid een belangrijke rol (gaan) spelen. Zorgen voor begrijpelijk regels en afstemming tussen spelers in het hulpverleningstraject is noodzakelijk.

Rol van de overheid

De overheid heeft veel invloed op het wel en wee van mensen in onze maatschappij. Zij zorgen voor regels en ontheffingen. Zij bepalen de hoogte en de duur van inkomstenbronnen en belastingen. Zij bepalen de mogelijke samenwerking in de diverse maatschappelijke hulpvelden. Maar ook zeker kunnen zíj helpen in de preventiekant. Wat kunnen we met alle kennis die we nu hebben doen om mensen beter voor te lichten, ze te helpen in dit gedrag en bestand te maken tegen alle invloeden om ons heen?

De start is gemaakt met preventie en hulp in onze branche met de introductie van het beslagregister (DBR) voor deurwaarders en de VerwijsIndex SchuldHulpverlening (VISH) voor de registratie van schuldhulpverlening. Het DBR heeft als doel inzicht in de beslagmogelijkheden en zo kosten te beperken voor de klant-debiteur. Met VISH kunnen gemeenten en deurwaarders digitaal gegevens uitwisselen en zo voorkomen dat schulden oplopen.

 Schulden maken moeilijker

We lezen de laatste tijd ook initiatieven die helpen in het voorkomen van nieuwe schulden. Zoals de aanscherping van de BKR regels. Dit voorkomt overkreditering, nu meer leningen geregistreerd worden. Rood staan boven 250 euro en korte kredieten worden tegenwoordig ook al geregistreerd. Stapeling van korte of kleine leningen wordt hiermee voorkomen.

Ook de toezichthouder Autoriteit Financiële Markten (AFM) houdt strenge controle op de regels voor het verstrekken van leningen. Consumenten moeten gewaarschuwd worden dat ‘geld lenen geld kost’. Voor telecom gelden de nieuwe BKR regels ook per 1 mei 2017: telecomaanbieders moeten dan voor telefoonkredieten vanaf 250 euro dan ook een leentoets afnemen en registreren bij het BKR. Allemaal maatregelen om de kans op betalingsproblemen te verkleinen.

Tips hoe je kan helpen

Als collega, werkgever of hulpverlener in het veld kunnen we allemaal een steentje bijdragen. Met onze kennis kunnen we mensen helpen. Of behoeden voor nieuwe schulden of betaalproblemen. Een paar tips op een rij hoe jij een steentje bij kan dragen.

  • Bekijk gemaakte betaalafspraken. Soms zijn maandlasten erg hoog door hoge rentepercentages. Mogelijk kan een lagere rente afgesproken worden. Help bij een nieuw plan waarbij schulden met de hoogste rente als eerste worden afbetaald.
  • Misschien kunnen meerdere schulden samengevoegd worden, zodat er één aanspreekpunt komt voor alle schulden. Dat geeft rust en helpt in het overzicht.
  • Als het kan: herfinancier bestaande schulden zodat er nog slechts één schuldeiser is. Mogelijk voordeel is meer termijnen of een lagere rente.
  • Het vakantiegeld komt er aan. Kijk of wat extra aflossingen mogelijk zijn met de betaling van het vakantiegeld. Of zet wat geld opzij voor de toekomst.
  • Help als werkgever met sparen. Maak het makkelijk, maak bijvoorbeeld een percentage van het salaris over naar een andere rekening voor een spaarpotje.
  • Kijk samen naar de vaste lasten. Elke maand iets meer aan je energierekening betalen kan een mooie buffer opleveren en voorkomt een schuld als de rekening hoger uitvalt.
  • Voor sommige vaste lasten scheelt het als je overstapt naar een andere aanbieder. Een maandelijkse kostenpost kan dan een stuk lager uitvallen.
  • Kijk of vooruitbetaling mogelijk is, dan is de betaling altijd op tijd!
  • Als er sprake is van beslag op salaris, zorg dat de juiste informatie wordt doorgegeven zodat de juiste beslagvrije voet wordt gehanteerd.

Helpen is het sleutelwoord. Ga in gesprek, zoek hulp of vraag een expert om even samen te zitten. Voor elke situatie is altijd een oplossing te bedenken samen.

 Bewustwording

Dromen van een schuldenvrije maatschappij is mooi. Maar we kunnen meer dan alleen dromen. We moeten duidelijk nog heel wat doen samen! De kennis die we hebben moeten we gebruiken om te voorkomen dat problemen ontstaan. Spelregels moeten veranderd worden in de huidige maatschappij. Een schuldenvrij Nederland is geen makkelijke opgave, maar laten we starten met ‘anders denken’.

De mentaliteit moet aan twee kanten wijzigen. De klant- debiteur moet geholpen worden in zijn gedrag en vaardigheden. Anderzijds kunnen we bedrijven helpen in het denken over het incassoproces. Nog te vaak zien we dat keuzes gemaakt worden op basis van prijs (door onder meer inkopers). Dat leidt maatschappelijk (én vanuit kwaliteit oogpunt) gezien niet tot de beste afspraken of trajecten. Wil je een goed in elkaar gestoken traject, en voorkomen dat je moet gaan dagvaarden? Wijzig dan deze mentaliteit. Met alle kennis van alle hulpverleners is een schuldenvrije maatschappij een mooi doel om aan te werken. Ik help graag.

Bron: Janssen & Janssen

Gerelateerd nieuws consumer