Het klinkt zo onschuldig en aantrekkelijk: aansluiten op de nieuwe Chinese zijderoute, Huawei een nieuw 5G-netwerk laten aanleggen. Maar dat is het dus niet, zegt Rob de Wijk. Wie ‘ja’ zegt tegen China, raakt zijn onafhankelijkheid kwijt. De vraag is: kunnen we nog ‘nee’ zeggen.
In de koffiekamer van het HCSS ligt The New York Times. Op de voorpagina: twee keer China. In de krant: drie keer China. Voor Rob de Wijk, oprichter van het HCSS en hoogleraar internationale betrekkingen, niets nieuws. Er is een nieuwe wereldorde op komst met China als supermacht, en Europa heeft het nakijken, aldus De Wijk.
China in 2050 leider van de wereld of Europa in 2050 klimaatneutraal. Wat is realistischer?
‘Ik denk dat China betere kaarten heeft dan Europa. China wil overigens in 2025 al de leider zijn op klimaatgebied. En in 2035 de belangrijkste tech-macht en vervolgens in 2049, als de republiek 100 jaar bestaat, supermacht van de wereld. Dat gaan ze halen. Ik moet nog zien of Europa over vijf, tien jaar nog in deze vorm bestaat.’
Waarom denkt u dat?
‘Europese landen laten zich in de armen drijven van China. In het Belt and Road-project, waarbij China enorme investeringen doet in Europese infrastructuur, wordt dat pijnlijk duidelijk. Italië is het eerste G7 land dat nu een overeenkomst heeft met China om nieuwe infrastructuur aan te leggen met Chinese investeringen. Maar het is al veel langer aan de gang, met alle consequenties van dien. In Montenegro wordt door Chinese werknemers een snelweg gebouwd waarvan niemand weet waarvoor die goed is. Die schulden kan het land straks niet terugbetalen. In het contract staat een clausule die zegt dat China bij wanbetaling een stuk van Montenegro krijgt. En kan zeggen: ‘Doe mij die haven maar.’ Dat is buitengewoon ongezond.’
Wie is Rob de Wijk?
Rob de Wijk (Dordrecht, 1954) is hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen, waar hij ook promoveerde. Zijn laatste boek ‘De nieuwe wereldorde, hoe China sluipenderwijs de macht overneemt’ verscheen in 2019.
Waarom zou China geïnteresseerd zijn in een Italiaanse of Griekse haven?
‘Dat heeft alles te maken met politieke invloed. Als China forse investeringen doet in een land als Griekenland of Italië wordt het steeds moeilijker om ‘nee’ te zeggen en je aan de invloed van China te onttrekken. Om ‘nee’ te zeggen als Huawei – een bedrijf waarin de Chinese overheid grote invloed heeft – in jouw land een 5G-netwerk wil aanleggen. Waar lever je je dan aan over? Want als dat gebeurt, wordt een kritiek deel van de vitale infrastructuur én de toegang daarop voor Europese lidstaten straks bepaald door China.’
Maar Italiaanse en Griekse ondernemers profiteren toch ook van zulke investeringen?
‘Misschien op heel korte termijn. Maar op de langere termijn word je als ondernemer volledig afhankelijk van China, let wel: een land met een staatskapitalistisch systeem. Dat kan betekenen dat aan de toegang tot een Europees 5G-netwerk dat is aangelegd door Huawei, eisen worden gesteld door China en je straks zomaar politieke commissarissen in je bedrijf hebt als je met dat land zaken wilt doen. Zo word je als ondernemer in een mal gedwongen waarin je helemaal niet wilt zitten. Ondernemers zijn veel te kortzichtig en hebben te weinig notie van de politieke implicaties. China is een autocratie. Je wilt niet dat zo’n land, dat niets op heeft met democratie en mensenrechten, het voor het zeggen krijgt.’
‘China is een autocratie. Je wilt niet dat zo’n land het voor het zeggen krijgt’
Hoe erg is het voor ondernemers om afhankelijk te zijn van een ander land voor 5G?
‘Kijk maar naar een deel van de Belt and Road-investeringen. Die zijn politiek gemotiveerd en renderen niet per se. Chinese bedrijven worden gedwongen om zulke investeringen te doen. In Afrikaanse landen is dat al langer aan de gang. Europese bedrijven worden nu natuurlijk nog niet gedwongen tot zulke investeringen, maar dat kán wel gebeuren. Dan raak je je onafhankelijkheid als ondernemer kwijt. Als ik ceo was, dan zou ik toch wel hard gaan nadenken over 5G van Huawei. Misschien moet je straks wel enorme fees betalen om toegang te krijgen. Of inzicht geven in jouw kritische technologie. Dan ben je je vrijheid van handelen kwijt.’
Is het denkbaar dat Nederland zich ook aansluit bij belt and road?
‘Ik denk het niet, tenzij een rechts-radicale, nationalistische en populistische regering aan de macht komt. Net zoals in Griekenland, Italië en Hongarije. Populisten, zoals Thierry Baudet, zijn vriendelijk naar autocratieën. Hij wil de banden met Rusland en China aanhalen, heeft een grote voorkeur voor autocratische, sterke leiders. De rechts-nationalistische Hongaarse premier Orban is daar ook een goed voorbeeld van – die regeert met harde hand, legt de media en de wetenschap beperkingen op, en onderhoudt uitstekende relaties met China en Rusland. Dat soort leiders willen de rechtsstaat afschaffen. Dat is voor ondernemers niet goed en dat moeten ze zich wel realiseren.’
Toch stemmen er ook ondernemers op Forum voor Democratie.
‘Die mensen heb je altijd gehad. Een deel van de stemmers vindt het spannend, zo’n nieuwe partij. Maar in een tijd van grote veranderingen en spanningen door migratie en terrorisme, voelt een deel van de bevolking zich bedreigd en in een hoek gedrukt. En wordt zo ontvankelijk voor dit soort leiders met goedkope oplossingen. Mocht Nederland in een recessie belanden, dan zal die steun voor radicale partijen alleen maar groter worden. Dat hebben we eerder gezien in de geschiedenis. En dan doel ik niet op Nazi-Duitsland, maar op de communisten. We eindigen dan met een economie die een politiek instrument is. Voor ondernemers is dat dramatisch. En je denkt misschien: ‘Dat gebeurt niet.’ Nou, in China gebeurt dat dus wel.’
’tijdens een recessie wordt de steun voor radicale partijen groter. dát hebben we eerder gezien in de geschiedenis’
China kan toch ook een soort Japan worden: eerst een opkomende macht, nu een trouwe handelspartner?
‘Ja, dat zou kunnen. Het punt is dat China een harde noodzaak voelt om te transformeren tot een hightech diensteneconomie, anders stort het land in. Daarom willen ze leider worden op technologisch gebied. Daarom investeren ze gigantisch in Artificial Intelligence (hierna: AI) en dat kan makkelijk omdat ze geen wetgeving hebben op het gebied van privacy. Natuurlijk kan het land ook instorten, maar ik acht de kans groter dat China doorgroeit. Wie de industriële revolutie wint, bepaalt de technologische standaarden, in dit geval dus met 5G. Dat zag je je ook met de Britten in de 19de eeuw en de Amerikanen in de 20ste.’
In Europa wordt er nu over een China-strategie gepraat. Is dat op tijd?
‘Dat vraag ik me af. Nu is al zichtbaar wat de invloed van China is. Niet alleen door Belt and Road-investeringen, maar ook doordat steeds meer landen gevoeliger worden voor aandacht uit China, en uit Rusland. We realiseren ons nu pas de ondermijnende consequenties terwijl Hongarije al tegen VN-resoluties stemt en Griekenland de veroordeling van China door de Europese Unie op het gebied van mensenrechten tegenhield. En op de Balkan wordt een machtsstrijd gevoerd door Rusland, China, Saoedi-Arabië en Europa. Alle vier willen ze landen als Servië en Macedonië naar zich toetrekken en die strijd lijkt Europa te verliezen. We hadden die landen veel eerder bij de Europese Unie moeten trekken. En niet moeten blijven hangen in dingen als ‘in Albanië is er veel criminaliteit.’ Terwijl er strategische redenen zijn om deze landen EU-lid te maken en te voorkomen dat Europa zo uit elkaar wordt getrokken.’
Wat had Europa moeten doen op het gebied van technologie?
‘We hadden veel eerder zelf in nieuwe technologieën zoals AI, Internet of Things en 5G moeten investeren. Om zélf die middelen in huis te hebben en niet afhankelijk te worden van China. Dan kunnen we onze eigen standaarden ontwikkelen. Dát moet de kern zijn van Europese investeringen. De ontwikkeling van AI moet nu echt aandacht gaan krijgen van Europa én van de lidstaten. En voor mijn part doen we dat samen met de VS in een groot trans-Atlantisch pact. Al is dat best lastig met een president als Donald Trump die denkt dat hij alles wel zelf kan. Maar tegen massa moet je massa zetten.’
‘onafhankelijkheid van china: dát moet de kern zijn van europese investeringen’
‘Europees geld moet niet naar flauwekul gaan zoals landbouwsubsidies. Laat mensen dan maar wat meer betalen voor hun boter en eieren. Bovendien kunnen we daar een groot exportproduct van maken waar China beslist belangstelling voor heeft. Zonder toegang tot onze voedselproductie kunnen ze hun eigen bevolking nooit voeden. Dit is voor Europa dus een ruil- en drukmiddel van jewelste.’
En de eigen markt afschermen, zoals Amerika doet?
‘Nee, dat werkt niet. Het protectionisme van Donald Trump haalt niets uit. China gaat gewoon door met dumpen en het raakt het land wel, maar het raakt Amerika meer. Protectionisme heeft de VS al immens veel geld gekost. En leidt – met nationalisme – alleen maar tot je eigen economische neergang.’
Wat verwacht u van Nederlandse ondernemers en ceo’s?
‘Nederlandse ceo’s moeten hier een veel grotere rol in gaan spelen. Die moeten een standpunt innemen over 5G, over grote innovatieprojecten. En zich uitspreken. Wij hebben in Nederland alleen maar discussies over wat ondernemers verdienen. Dat interesseert me helemaal niets. Maar voor zo’n salaris mogen ze wel eens over dit soort fundamentele zaken nadenken en zich erover uiten.’
