Groener, duurzamer en laat ze maar failliet gaan. In de politiek gaan er steeds meer stemmen op om voorwaarden te verbinden aan de noodsteun die nu wordt verleend. De vraag is niet onlogisch, maar wat is verstandig? En vooral ook: wanneer?
‘Elk bedrijf, klein en groot, moet nu verduurzamen.’ ‘Liever geen steun voor de landbouw.’ ‘Steun gebruiken om het stikstofprobleem op te lossen.’ ‘En geen steun voor sectoren die niet passen in een duurzame toekomst.’ In het politieke debat over financiële noodsteun aan bedrijven in de coronacrisis vliegen de wensen je om de oren. De belastingbetaler steunt het bedrijfsleven toch niet voor niks? Daar moet wel wat tegenover staan, zo wordt geredeneerd. En onze politici zijn niet de enige met een wensenlijstje. Het is voor veel mensen verleidelijk om de coronacrisis aan te grijpen om eens flink met de bezem door ondernemend Nederland te gaan. Zo stelde publicist Ewald Engelen in een tweet voor om KLM maar failliet te laten gaan. En in een opiniestuk in de Volkskrant formuleert Engelen het met zijn medeschrijvers als volgt: de producten en diensten van het bedrijf dat ondersteuning vraagt, moeten ‘in toenemende mate bijdragen aan een veilige en duurzame toekomst’.
Het lijkt een nobel streven: elk bedrijf, van de bakker op de hoek tot de grootste multinational, wordt duurzaam en groen, en verkoper van producten die niet slecht zijn voor de wereld en voor de mens. Als je deugt, krijg je steun. Anders niet. Het is crisis, dus geen beter moment om nu flink wat te veranderen. Of… wacht, klopt dat eigenlijk wel?
#1 Steun is voor behoud van werkgelegenheid
Eerst even een kleine misvatting recht zetten. De overheidssteun die wordt gegeven aan bedrijven – van sportscholen, restaurants tot kappers – gaat niet om het vooruithelpen van het bedrijf, maar om het veilig stellen van werkgelegenheid. Er zijn potentieel 1,8 miljoen verborgen werklozen, werknemers van wie hun baan op de tocht staat door de coronacrisis. Het bedrijfsleven steunen is het middel, níet het doel. Dat benadrukt ook Piet Fortuin, vakbondsvoorzitter van CNV. ‘Extra eisen leidt tot een nog grotere werkloosheid dan ons nu al wacht’, zegt hij in De Telegraaf. Fortuin stoort het dat een groot bedrijf als Booking.com aanklopt voor steun.
‘Het gaat niet om de bedrijven, het gaat om de mensen die daar werken’
Maar de Nederlandse economie, die voor 80 procent uit mkb-bedrijven bestaat, wordt volledig omvergetrokken wanneer bedrijven aan allerlei politieke idealen moeten voldoen,aldus de CNV-voorzitter. De focus voor een tweede steunronde moet wat Fortuin betreft volledig gericht zijn op behoud van banen en niet op duurzaamheid. ‘We zijn bezig om het hoofd boven water te houden. Extra eisen maken regelingen mogelijk onuitvoerbaar. En wie gaat dat controleren? Dan ben je van een andere planeet.’ ‘Het gaat niet om de bedrijven, het gaat om de mensen die daar werken’, zegt VNO-NCW-voorzitter Hans de Boer in zijn afscheidsinterview in Vrij Nederland. ‘Als je niks doet, gaan al die bedrijven na de coronacrisis omvallen. Je wilt toch niet dat iedereen werkloos wordt?’
#2 Voorwaarden die op iets anders gericht zijn, werken averechts
Oké, steun is dus gericht op behoud van banen. Maar dat betekent toch niet dat daar geen voorwaarden aan mogen worden gesteld? Natuurlijk kan en moet er over voorwaarden als geen dividend, geen bonussen voor het topkader en geen inkoop van eigen aandelen – bedrijfseconomische voorwaarden dus – gepraat worden. Het punt is dat wat sommige politici graag willen – verduurzaming bijvoorbeeld – op dit moment nogal lastig te realiseren is. De meeste bedrijven kunnen net de salarissen doorbetalen met de steun die ze krijgen en daarmee de banen behouden van de mensen die er werken. Er is geen winst, nauwelijks omzet en vaak wordt ingeteerd op eigen vermogen, de solvabiliteit is laag. Door de coronacrisis is een vijfde van de economie stilgevallen en dit jaar wordt een krimp van minstens 20 procent verwacht. Dus geld om te investeren in alle wensen uit de politiek, dat is er nu simpelweg niet. ‘Ik heb best sympathieën voor wat politici willen bereiken die vragen om bijvoorbeeld verduurzaming’, zegt Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘De vraag is alleen of je dit allemaal moet willen afdwingen met de noodsteun die ondernemers van de overheid krijgen.’
Er is geen winst, nauwelijks omzet: geld om te investeren is er nu simpelweg niet
En wat bedoelen sommige critici eigenlijk als ze zeggen dat alleen bedrijven die ‘deugen’ steun verdienen? Wanneer deugt een bedrijf dan? Als het een ideële stichting is? Als het helemaal niemand ooit ongelukkig maakt? ‘Dat lijkt me zeer onverstandig’, aldus Jacobs. ‘Het komt er dan op neer dat elk bedrijf dat in de ogen van sommigen niet deugt – en wie bepaalt dat? – gaat omvallen. Omdat het niet schoon of sociaal genoeg is of omdat het niet genoeg betasting betaalt. Als bedrijven ophouden te bestaan, dan ben je niet alleen van de aandeelhouders af, maar ook van alle werkgelegenheid in die bedrijven. Failliete bedrijven en hun werkloze werknemers betalen natuurlijk ook geen belasting meer om uitkeringen of bijvoorbeeld de zorg te betalen. Inderdaad, je hebt dan ook geen milieuvervuiling meer’, zegt Jacobs. ‘Operatie geslaagd, patiënt overleden. Het is een extreem ondoelmatige manier om politieke doelen te realiseren. Je moet dit soort doelen willen bereiken met zo min mogelijk schade voor de economie, de werkgelegenheid en de schatkist.’ Het idee van Ewald Engelen om KLM failliet te laten gaan en daarmee de sector en de bijbehorende banen volledig om zeep te helpen, noemt Jacobs dan ook ‘volkomen bizar, radicaal, en onverantwoordelijk.’
‘eisen stellen is een extreem ondoelmatige manier om politieke doelen te realiseren’
#3 Voorwaarden logisch, mits los van de bedrijfsvoering
Gestelde eisen moeten, kortom, geen chantage worden. Zoals Klaas Dijkhoff tijdens het Kamerdebat over voorwaarden zei: ‘Je moet niet van een transportbedrijf vragen dat-ie geen CO2 meer uitstoot als-ie steun krijgt en van een kroeg dat-ie alleen nog maar alcoholvrij schenkt. Dan ben je zaken die je best mag wensen aan het vermengen met het doel van het steunpakket.’
Kan de overheid helemaal geen voorwaarden stellen? Ja natuurlijk wel, het is tenslotte belastinggeld. Dat moet goed besteed worden en waarvoor het ook bedoeld is: behoud van banen. Het is logisch dat bonussen en dividend even geparkeerd worden, zei ook VNO-NCW-voorzitter Hans de Boer in Financieele Dagblad. Je gaat immers geen overheidsgeld in een bedrijf pompen om het vervolgens via bonussen er weer uit te laten vloeien.
‘Gebruik het politieke momentum liever om wereldwijd een belasting op CO2 in te voeren’
Overigens hebben heel veel bedrijven – nogmaals, 80 procent van de bedrijven behoort tot het mkb – helemaal geen bonuscultuur. En bedrijven die winst uitkeren aan werknemers aan het eind van het jaar, zullen dat in 2020 waarschijnlijk niet eens kunnen.
En wat als de overheid echt heel veel geld steekt in een groot bedrijf om een faillissement te voorkomen? Met andere woorden: staatssteun verleent, geen noodsteun. Dan zijn voorwaarden niet gek, als die op de juiste manier worden gesteld. Er valt in geval van een KLM-achtig bedrijf dan ook wat voor te zeggen om de staat een grotere aandeelhouder te laten worden, zegt Bas Jacobs, in plaats van puur een lening te verstrekken. ‘Dan heb je dus niet alleen een neerwaarts risico – dat het geld weg is als een faillissement toch onvermijdelijk is – maar ook een opwaarts risico omdat de staat dan deelt in de toekomstige groei.’ Als het bedrijf weer bloeit, gaat de winst ook naar de belastingbetaler, die aandeelhouder is. ‘Dat is ook goed voor het vertrouwen van burgers in het bedrijfsleven’, zegt Jacobs. ‘Maar crisismaatregelen voor bedrijven moeten gericht zijn op het zo goed en doelmatig mogelijk maken van de crisismaatregelen zelf. Gebruik het politieke momentum liever om bijvoorbeeld wereldwijd een belasting op CO2 en kerosine in te voeren, in plaats van milieueisen te stellen aan crisismaatregelen.’
Hoe kom jij de crisis door? Deel je ervaringen
Wat doe je als ondernemer als je nu gedwongen bent tijdelijk je deuren te sluiten? Of je van de ene op de andere dag door het coronavirus bijna geen klanten meer hebt? Misschien wil je dan wel in contact komen met andere ondernemers: om jouw ideeën of zorgen te delen. Of juist je oplossingen om deze tijd door te komen. #sharingiscaring Of misschien heb je vragen die je andere ondernemers wilt stellen. Dan vind je hier een platform waarop je gemakkelijk in contact kunt komen met andere ondernemers. Samen zetten we de schouders eronder en helpen we elkaar, toch?
#4 Na de crisis kunnen bedrijven en overheid werken aan verandering
Als het bedrijfsleven de crisis uit is, volgt er een soort wederopbouw van de economie. Dan moet er flink geïnvesteerd worden. Bijvoorbeeld door de overheid, die kan goedkoop lenen. Ter vergelijking: Italië betaalt zo’n 1,8 procent rente op een 10-jarige staatslening, Nederland -0,3 procent. Op de agenda staat dan een groot aantal duurzame onderwerpen die aangepakt moeten worden. Het bedrijfsleven zal daar nog steeds mee verder willen – ja, verder: veel bedrijven zijn natuurlijk al jaren bezig met verduurzamen – maar voor veel ondernemingen geldt dat er geen of weinig ruimte is voor grote investeringen die misschien pas op lange termijn vruchten afwerpen. Veel bedrijven zullen – ondanks de steunpakketten – verzwakt uit de crisis komen.
veel ondernemingen zullen – ondanks de steunpakketten – verzwakt uit de crisis komen
Als politici politieke of maatschappelijke doelen willen stellen, is dit een moment om gericht te investeren. Dat kan door samen met bedrijven te investeren in bijvoorbeeld (light)rail projecten of de waterstofeconomie. Dat kan door het bedrijven makkelijker te maken om investeringen te doen met medefinanciering of gedeeltelijke garantstelling. En het kan door als launching customer duurzame of innovatie-eisen te stellen aan projecten om gewenste ontwikkelingen vooruit te helpen. Tamelijk briljant, toch? Maar dat zijn goede stappen om te zetten ná de coronacrisis. En niet er middenin.
Hoezo waterstof?’
Wij zijn al de grootste producent binnen Europa en er is veel vakkennis over’, zegt Robert Dencher, voorzitter van het Waterstof Platform. ‘De geplande uitbreiding in waterstof biedt Nederland een nieuw economisch perspectief. Denk aan de bestaande industriële gassector, maar ook aan de maakindustrie. Bijvoorbeeld leveranciers van systemen als brandstofcellen, compressoren, tankinstallaties en verwarmingsketels. Daarnaast biedt waterstof een oplossing voor topsectoren van de Nederlandse industrie die op den duur CO2-vrij moeten worden. We hebben nu de vertaling nodig van visie naar concrete ambities en acties. Dat betekent stimulering van zowel de productie als het gebruik van milieuvriendelijk geproduceerde waterstof en het organiseren van de transport-infrastructuur. Daar is overheidsregie én -stimulering voor nodig.’
