Mensen in de meest kwetsbare financiële situatie hebben het in de afgelopen tien jaar nog krapper gekregen. Dat blijkt uit onderzoek van Zelf, een netwerk van maatschappelijke bewindvoeringsorganisaties, onder cliënten. Door de stijging van de vaste lasten is steeds minder geld over voor het primaire levensonderhoud. Alhoewel mensen onder beschermingsbewind hun inkomen zagen toenemen, houdt dit bovendien geen gelijke tred met de prijsstijging van consumptiegoederen. De onderzoekers schatten dat deze doelgroep er de afgelopen tien jaar zo’n 100 euro aan netto koopkracht op achteruit is gegaan.
Het beschermingsbewind is een maatregel die de rechter kan opleggen voor mensen die niet in staat zijn hun eigen financiën te beheren. Dat kan zijn vanwege een (chronische) ziekte, een mentale beperking of problematische schulden. Wanneer er geen bewindvoerder in de persoonlijke omgeving beschikbaar is, kan de rechter het beschermingsbewind toewijzen aan een professionele bewindvoerder. Naar schatting maken zo’n 250.000 mensen in ons land gebruik van de ondersteuning van professionele bewindvoeringsorganisaties, waarbij de leden van het Zelf-netwerk een groot deel verzorgen. De kosten van bewindvoering worden veelal geheel of gedeeltelijk vergoed vanuit de bijzondere bijstand van de gemeente.
Steekproef
De steekproef is gehouden onder mensen die al minstens tien jaar onder beschermings-bewind vallen. Zij waren en zijn alleenstaand en bewonen nog steeds hetzelfde huurhuis als in 2009 om de ontwikkeling van de vaste lasten goed te vergelijken. Alhoewel bewindvoering ook mogelijk is voor mensen met problematische schulden, is dat meestal voor een kortere periode. De onderzoeksgroep zal daarom doorgaans te maken hebben met een chronische fysieke en/ of mentale beperking. Dat verklaart ook waarom de zorgkosten voor deze mensen relatief hoog zijn.
Gewogen gemiddelde koopkracht van cliënten van Zelf 2009-2019
Criterium: alleenstaande meerderjarige, waarvan de feitelijke situatie ongewijzigd is gebleven, dus geen aanpassing in woonsituatie, inkomenssituatie en leef-, gezinssituatie in de afgelopen 10 jaar.
De gemiddelde prijsstijging voor consumptiegoederen is volgens de consumentenprijsindex (CBS) in deze periode 17% geweest. Het netto besteedbaar inkomen is met gemiddeld 7,16% gestegen daar waar de kosten voor levensonderhoud gemiddeld 17% zijn gestegen.
| Inkomsten: | 2009 | 2019 | %-wijzinging (n=2009) |
|---|---|---|---|
| Inkomen/uitkering | € 927,46 | € 1.097,23 | 18,30% |
| zorgtoeslag | € 59,65 | € 97,00 | 62,63% |
| huurtoeslag | € 140,61 | € 210,35 | 49,59% |
| bijzondere bijstand | € 86,29 | € 101,77 | 17,94% |
| teruggaaf ib | € 6,06 | -100,00% | |
| totaal inkomsten | € 1.220,07 | € 1.506,34 | 23,46% |
| Uitgaven: | |||
| huur | € 356,68 | € 489,70 | 37,29% |
| gas/electra | € 110,23 | € 123,21 | 11,77% |
| water | € 18,26 | € 14,29 | -21,77% |
| kabel/internet/telefoon | € 60,73 | € 70,04 | 15,32% |
| eigen bijdrage ziektekosten | € 61,69 | € 67,66 | 9,69% |
| gemeentelijke belastingen | € 26,90 | € 38,27 | 42,27% |
| verzekeringen | € 14,63 | € 17,98 | 22,91% |
| uitvaartverzekering | € 12,48 | € 17,37 | 39,19% |
| bankkosten | € 2,18 | € 3,04 | 39,80% |
| ziektekostenverzekering | € 117,84 | € 143,69 | 21,94% |
| eigen risico | € 16,71 | € 31,69 | 89,62% |
| kosten bewindvoering | € 83,53 | € 103,36 | 23,74% |
| totaal uitgaven | € 881,85 | € 1.120,29 | 27,04% |
| Budget primair LO | € 338,22 | € 386,06 | 14,15% |
Huishoudboekje
Uit het onderzoek van Zelf komt naar voren dat het huishoudboekje voor deze groep in de afgelopen tien jaar er niet rooskleuriger op is geworden. Vaste lasten zoals de huur van een woning, de premie en eigen risico van de zorgverzekering en de gemeentelijke belastingen namen toe. Met de invoering van de verhuurdersheffing hebben woningcorporaties de huren sterker laten stijgen dan de inflatie waardoor de huur voor deze doelgroep in tien jaar tijd gemiddeld 37% hoger uitviel. Bij sommige cliënten zagen de onderzoekers zelfs een verdubbeling van de huur. Alhoewel dit vaak deels wordt gecompenseerd met een hogere huurtoeslag nemen de woonlasten voor vrijwel iedereen toe. Ook andere vaste lasten drukken relatief zwaarder op het budget dan tien jaar geleden.
‘Vrije’ budget
In de afgelopen tien jaar is het inkomen van de onderzoeksgroep toegenomen van gemiddeld 1.220,07 euro (2009) naar 1.506,34 euro per maand (2019). Na aftrek van de vaste lasten blijft daar 386,06 euro per maand van over ten behoeve van de bestedingsruimte voor het primaire levensonderhoud. Dit ‘vrije’ budget van 12,86 euro per dag is niet alleen bedoeld voor eten en drinken, maar ook om bijvoorbeeld kleding, persoonlijke verzorging en vervoer te kunnen betalen. Alhoewel dat 14% meer is dan tien jaar geleden, weegt dit onvoldoende op tegen de stijging van onder meer consumptie-goederen met 17%. Wanneer het relatieve beslag van de vaste lasten gelijk was gebleven (72% in 2019 in plaats van 74% nu) en hogere consumptieprijzen waren gecompenseerd met een hoger inkomen, zouden mensen nu 100 euro per maand meer te besteden hebben.
Kassastress
“Voor mensen die gewend zijn om iedere euro drie keer om te draaien, is het natuurlijk een ramp wanneer er minder euro’s overblijven die bovendien steeds minder waard worden. Dan ervaar je iedere dag ‘kassastress’ bij het boodschappen doen”, zegt Erwin Bel van stichting CAV. Hij wijst op de zorgen van het Nibud over de toename van de vaste lasten in vrijwel ieder Nederlands huishouden. “Het Nibud zou het liefst willen dat we maximaal zo’n 50% van ons inkomen aan vaste lasten kwijt zijn. Bij meer dan 60% luidt het Nibud de noodklok en waarschuwt voor mogelijke financiële problemen. Onze cliënten komen nu uit op 74% van hun inkomen dat opgaat aan vaste lasten. Dan is je portemonnee een tikkende tijdbom die ieder moment kan ontploffen”, aldus Bel.
Verarmt
“In 2009 was de kredietcrisis op haar hoogtepunt. Tien jaar later heeft de Nederlandse economie de wind vol in de zeilen, maar deze mensen in uiterst kwetsbare financiële situaties zien geen enkele vooruitgang, integendeel”, zegt directeur Rob Monen van Humanitas Financiële zorgverlening. Vooral bij generieke maatregelen zoals de verhoging van de premie van de ziektekostenverzekering of gemeentelijke belastingen, worden deze groepen in hun netto bestedingsruimte relatief zwaar getroffen. Monen: “Het toeslagen-systeem is mede bedoeld om dit op te vangen maar in de praktijk gaan mensen er op achteruit. Heel Nederland klaagt dat het leven duurder wordt. Onze cliënten hebben er in de afgelopen tien jaar nog geen 50 euro per maand extra bij gekregen om in hun levens-onderhoud te voorzien. Iedereen begrijpt dat je dan gewoon verarmt.”
Overheidsbeleid
De onderzoekers noemen het pijnlijk dat het verlies aan koopkracht voor deze kwetsbare groepen grotendeels komt door lastenverzwaringen waar de overheid (mede) verantwoordelijk voor is. “De kostenverhogingen die we in de afgelopen jaren zien, hebben steevast raakvlakken met landelijk of gemeentelijk beleid. Daar zal geen bewuste politiek achter zitten. Niemand wil dat mensen met zo’n minimaal budget nog verder in de problemen komen. Als iedereen haar of zijn eigen knoppen een beetje omhoog draait – of dat nou het btw-tarief is, de huur of een premie – dan zorgt die optelsom ervoor dat deze mensen geen kant meer op kunnen”, aldus Marcel Kooi van Kompas Zuidlaren. “Armoedebestrijding staat de laatste tijd hoog op de politieke agenda. We moeten nu de daad bij het woord voegen en er samen voor zorgen dat dit soort ongewenste effecten niet meer voorkomen. Wat deze mensen vooral nodig hebben, is ruimte om te kunnen ademhalen. Voor hen is het de afgelopen tien jaar alleen maar benauwder geworden.”
Aan dit onderzoek werkten de volgende leden van ZELF mee:
- Erwin Bel, directeur-bestuurder Stichting CAV, voorzitter coöperatieve vereniging ZELF
- Johanna Kuipers, directeur-eigenaar Senturra, bestuurslid NVVK
- Marcel Kooi, directeur-eigenaar Kompas Zuidlaren, penningmeester coöperatieve vereniging ZELF
- Rob Monen, directeur-bestuurder Humanitas Financiële hulpverlening, wethouder gemeente
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Jan-Willem Wits op tel 06 131 621 36 of via janwillemwits@gmail.com. U kunt met hem ook afspraken maken voor contact met de onderzoekers.
Bron: ZELF
