Voor een groeiende groep Nederlanders is de samenleving te ingewikkeld geworden. Zij lopen een verhoogd risico om in de schulden te raken. De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) onderzocht hoe overheden en andere organisaties kunnen voorkomen dat mensen in de schulden raken. Eenvoud is het sleutelwoord. De RVS denkt dat veel schulden voorkomen kunnen worden door regels eenvoudiger te maken. Het is een van de aanbevelingen in het op 26 juni gepubliceerde advies “Eenvoud loont. Oplossingen om schulden te voorkomen”.
Schulden ontstaan vaak door een samenspel van factoren, zoals een laag of onzeker inkomen, weinig financiële vaardigheden en een beperkt (sociaal) netwerk. Schulden hebben een negatief effect op de gezondheid van mensen. Maar ook andersom geldt: door ziekte kunnen schulden ontstaan. De RVS onderzocht in dit advies hoe overheden en andere organisaties, zoals verzekeraars, kunnen voorkomen dat mensen in de schulden raken. De raad stelt vast dat er veel wordt gepraat over het onderwerp, maar dat er op het vlak van preventie nog nauwelijks vooruitgang is geboekt. De raad komt met drie oplossingen om schulden te voorkomen.
Eenvoudige regels
De eerste oplossing ligt in het eenvoudiger maken van regels en uitvoering. De RVS wijst met name op de noodzaak om de toeslagensystematiek van de Belastingdienst te vereenvoudigen. Pauline Meurs, voorzitter van de RVS: “Mensen met inkomensondersteuning hebben gemiddeld te maken met dertien verschillende regelingen. Veel mensen raken verstrikt in dit web van regelingen die bovendien allemaal een andere kant op wijzen.” De raad realiseert zich dat het structureel wijzigen van de toeslagensystematiek tijd kost. Een oplossing voor de korte termijn is het direct overmaken van toeslagen naar de organisaties waar de toeslag voor bedoeld is. Meurs: “Zo zou de huurtoeslag meteen naar de wooncorporatie en de zorgtoeslag direct naar de zorgverzekeraar moeten worden overgemaakt. Ook moeten altijd individuele oplossingen bij complexe probleemgevallen mogelijk zijn, als het nodig is ook buiten de bestaande regels om. Denk daarbij aan coulanceregelingen.
Financiële hulp
De RVS ziet een tweede oplossing in het bieden van financiële hulp en advies, nog voordat er schulden zijn. Mensen moeten eenvoudiger en sneller toegang krijgen tot hulp. Gemeenten hebben al de mogelijkheid om laagdrempelige hulp aan te bieden, maar daar wordt nog te weinig gebruik van gemaakt. Goede voorbeelden zijn er wel al, zoals in Amersfoort. Alle gemeenten zouden dit moeten aanbieden.
Meer verantwoordelijkheid bij schuldeisers
Tenslotte pleit de RVS ook voor een heldere zorgplicht van de schuldeisers. De verantwoordelijkheid van overheid, bedrijven en organisaties om te voorkomen dat mensen schulden krijgen, moet worden versterkt. Denk daarbij aan begrijpelijke communicatie en alertheid op laaggeletterdheid. Of aan het tijdig bieden van hulp of een regeling bij een achterstand in betaling. Ook hiervan zijn al goede voorbeelden, zoals de City Deal Inclusieve Stad, een initiatief van een aantal steden en ministeries. Deze voorbeelden verdienen navolging. Overheid, bedrijven en organisaties moeten meer investeren in innovatie en het leren van elkaar.
“Wij zien ook veel voordelen in een landelijk incassobureau – naar Zweeds voorbeeld. Het biedt betere bescherming aan mensen met een schuld. Bovendien zijn schuldproblemen eerder zichtbaar, omdat problematische schulden op één plek terechtkomen”, aldus Meurs.
