Mensen met schulden komen door een opeenstapeling van beslagen steeds vaker terecht op een inkomen dat lager is dan in de wet is vastgelegd. Dit is een probleem want in die situatie is het maken van nieuwe schulden onvermijdelijk.
Eens was er een vrij overzichtelijke rangorde van preferente en concurrente schuldeisers. De eerste groep had meer rechten dan de tweede en de beschikbare middelen werden vrij helder verdeeld. De schuldenaar had recht op de beslagvrije voet (een bedrag gelijk aan 90 procent van de bijstandsnorm) en het bedrag daarboven ging naar de schuldeisers. Door de toekenning van nieuwe bevoegdheden duwen preferente schuldeisers elkaar inmiddels steeds vaker en hardhandiger opzij. Naast de schuldenaar zijn ook schuldeisers zoals het MKB hier de dupe van. In deze tijd waarin de schuldenproblematiek nog steeds toeneemt, moeten we snel de perverse prikkels uit het incassosysteem halen. Niemand wordt er wijzer van als de schuldenproblematiek bij huishoudens verder toeneemt doordat ze klem komen te zitten in het incassosyteem.
Een op de tien huishoudens bevindt zich in een problematische schuldsituatie. Daarnaast is er nog een aanzienlijke groep met flinke schulden. Zij kunnen het hoofd net boven water houden. Voor al deze huishoudens geldt dat ze te maken hebben met verschillende schuldeisers die naast elkaar proberen om hun vordering te incasseren. In de afgelopen jaren kregen allerlei schuldeisers nieuwe incassobevoegdheden. Zo kan het College voor Zorgverzekeraars bij een premieachterstand van zes maanden de premie rechtstreeks inhouden op het inkomen van de schuldenaar, kunnen verhuurders beslag laten leggen op de huurtoeslag en kan de Belastingdienst bij notoire wanbetalers rechtstreeks geld van de bankrekening afschrijven.
Zelfs als dit soort maatregelen niet samengaan, kunnen er al problemen ontstaan. Een huishouden krijgt huurtoeslag omdat het inkomen niet hoog genoeg is om de huur te betalen. Als er beslag wordt gelegd op die toeslag, dan staat het huishoudboekje al onder druk. Echte problemen ontstaan er als een huishouden te maken heeft met meerdere schuldeisers. De incassobevoegdheden werken op elkaar in en het huishouden houdt (een stuk) minder dan 90 procent van de bijstandsnorm over. Zelfs degenen die beschikken over uitmuntende budgetvaardigheden houden het dan niet droog. Nieuwe schulden zijn onvermijdelijk met alle gevolgen van dien.
Schuldhulpverleners, sociaal raadslieden en deurwaarders constateren dat het steeds vaker voorkomt dat huishoudens met schulden een besteedbaar inkomen hebben (ver) onder de beslagvrije voet. Schuldenproblematiek heeft allerlei oorzaken: gedrag, economische situatie, malaise op de huizenmarkt. Vraagstukken die we niet van vandaag op morgen oplossen. De toename van de schuldenproblematiek als gevolg van ons incassosysteem kunnen we echter wel aanpakken. Bijvoorbeeld door een landelijk beslagregister in te richten. Deurwaarders weten voor ze beslag leggen vaak niet of er al anderen beslag hebben gelegd. Door te voorzien in een beslagregister weten deurwaarders wel wie hen eventueel al voor ging en kan de beslagvrije voet (sneller) correct berekend worden. Zeker als de wijze waarop de beslagwetgeving in elkaar zit sterk wordt vereenvoudigd.
Ook verdient het aanbeveling om een aantal bijzondere incassobevoegdheden aan te passen. Door bijvoorbeeld het beslag op de toeslagen onmogelijk te maken (maar bij achterstanden de toeslag wellicht direct naar de verhuurder etc te storten), wordt voorkomen dat een noodzakelijk deel van het inkomen niet beschikbaar is voor de lopende termijnen. De bovenstaande aanbevelingen maken deel uit van een onderzoek dat ik aan de Hogeschool Utrecht uitvoerde in samenwerking met het Landelijk overleg sociaal raadslieden. Het CDA tweede kamerlid Mirjam Sterk heeft het kabinet inmiddels om een reactie gevraagd op ons rapport.
Voor de meeste (bijzondere) incassobevoegdheden geldt dat ze niet zomaar zijn bedacht. Als de belastingdienst een vordering direct van mijn bankrekening schrijft is dat efficiënt en goedkoop. Het bovenstaande verhaal is geen aanklacht tegen de (bijzondere) bevoegdheden an sich. Voor ons allemaal geldt dat we onze verplichtingen na moeten komen. Effectieve en efficiënte incassobevoegdheden passen bij een evenwichtig economisch stelsel. Maar er gaat wel iets fundamenteel mis als we een incassosysteem creëren waarin mensen, als ze eenmaal schulden hebben, alleen maar verder klem komen te zitten. In een periode van toenemende verschuldiging is dat het laatste waar we verder mee komen.
Dit column is eerder verschenen op binnenlandsbestuur.nl en is met schriftelijke toestemming van de auteur geplaatst op creditexpo.nl
Bron: www.creditexpo.nl
