De omvang van de markt voor geautomatiseerde kredietverstrekking voor bedrijfsleningen is op dit moment nog zeer beperkt, maar groeit snel. Een verdere groei leidt tot nieuwe aandachtspunten voor de financiële sector en het toezicht. DNB ziet drie uitgangspunten voor een veilige groei van innovatie in de bedrijfsleningenmarkt: voldoende inzicht in kredietrisico’s, rekening houden met onzekere voorspelkracht van geavanceerde kredietrisicomodellen en een effectieve bescherming van kleinzakelijke kredietnemers.
Technologische innovatie verandert de praktijk van kredietverstrekking
De aanvraag van bedrijfskredieten wordt steeds sneller en automatisch beoordeeld, dankzij de toegang tot grotere datasets en het gebruik van geavanceerde analysemethodes, zoals zelflerende algoritmes. Online platformen zijn in staat om binnen 24 uur kleine leningen te verstrekken aan het MKB, daar waar dit traditioneel ongeveer twee weken in beslag neemt. Het gaat hier doorgaans om de financiering van het werkkapitaal van kleine ondernemingen. Sinds 2013 is ruim EUR 5 miljard verstrekt door online platformen in Europa. Met minder dan 0,1% van het totaal uitstaande krediet, is de omvang van deze markt nog zeer beperkt. Tegelijkertijd groeit dit marktsegment snel. De marktomvang is relatief eenvoudig schaalbaar dankzij het digitale karakter van de kredietverstrekking. Ook stappen banken en institutionele beleggers steeds vaker in als financiers van online platformen. Zo financieren banken en institutionele beleggers in het Verenigd Koninkrijk inmiddels de helft van de nieuwe leningen verstrekt via de vier grootste online platformen (zie figuur). In Nederland is er nog geen sprake van een dergelijke omvangrijke institutionele deelname in platformen. Nederlandse banken anticiperen wel op meer kredietverlening via online platformen, zowel in binnen- als buitenland, en ontplooien initiatieven op dit vlak.
Figuur – Nieuwe leningen verstrekt door vier online fintechplatformen in het VK1
Nieuwe leningen verstrekt door vier online fintechplatformen in het VK
Noot 1: De cijfers zijn op basis van leningen verstrekt door Funding Circle, Zopa, Ratesetter en Market Invoice. Het merendeel van deze leningen betreft bedrijfsleningen. De grafiek omvat daarnaast ook consumentenleningen. Bron: AltFi (2017)
Voordelen voor zowel kredietverstrekker als -nemer
De verwachting is dat de markt voor geautomatiseerde kredietverlening in de komende jaren blijft groeien. Deze vorm van kredietverstrekking biedt kansen voor kleine ondernemers die tegen lagere transactiekosten relatief snel en eenvoudig een lening kunnen krijgen. Deze groep beschikt vaak nog niet over een reeks aan jaarverslagen, die veelal zijn vereist bij traditionele kredietrisicobeoordeling. Door rijke en actuele databronnen zoals betaaldata te gebruiken, kunnen kredietverstrekkers inzicht verkrijgen in de financiële positie van kleine ondernemers. Bovendien zouden risico’s beter beprijsd kunnen worden, waardoor betere kredietwaardigheid wordt beloond in de vorm van een lagere rente. Daarnaast kan de inschatting van de kredietwaardigheid verbeteren. Zowel banken als nieuwkomers zouden op die manier de problemen met terugbetaling van een lening eerder kunnen signaleren. Dit draagt bij aan een meer accurate vaststelling van benodigde voorzieningen, hetgeen voor banken steeds belangrijker wordt met de invoering van de nieuwe accountingstandaard IFRS9. Tot slot kan de toetreding van nieuwe innovatieve partijen tot meer concurrentie en diversiteit leiden in de sector. Hierdoor kunnen gevestigde partijen meer druk voelen om zelf te innoveren.
Risico’s adresseren in toezicht
Tegelijkertijd leidt een verdere groei van de geautomatiseerde kredietverlening tot een drietal aandachtspunten voor de financiële sector en het toezicht. In de eerste plaats is het van belang dat banken voldoende inzicht hebben in kredietrisico’s wanneer zij leningen financieren die verstrekt zijn via online platformen. Banken dragen immers volledig het kredietrisico. Online platformen hebben vaak geen ervaring met herstructurering en afwikkeling van slechte kredieten. Ook verstrekken online platformen doorgaans geen informatie over hun kredietrisicomodellen, omdat zij die modellen als intellectueel eigendom beschouwen. Ongeacht of de kredietrisicomodellen intern of door derden zijn ontwikkeld, zijn banken uiteindelijk zelf verantwoordelijk voor een adequate kredietrisicobeoordeling. Daarom dienen zij aan te tonen dat de gebruikte kredietrisicomodellen voldoen aan de Bazelse vereisten en moeten zij beschikken over een passende due diligence, interne controles en monitoring.
Daarnaast hebben de kredietrisicomodellen met zelflerende algoritmes nog niet een volledige kredietcyclus doorgemaakt, waardoor het onzeker is of hun voorspelkracht ook in een recessie adequaat is. Om verwachte verliezen in geval van wanbetaling accuraat te kunnen berekenen, is een grote hoeveelheid data over wanbetalingen vereist die rekening houdt met de volledige conjunctuurcyclus. Om na te gaan of kredietrisicomodellen adequaat blijven voorspellen, vereisen de bestaande Bazelse principes dat wijzigingen in het kredietrisicobeoordelingsproces, de criteria en de parameters worden gedocumenteerd en geëvalueerd.
Tot slot, is een effectieve bescherming van kleinzakelijke kredietnemers van belang. In dat kader zet de AFM zich in voor het bevorderen van duidelijke informatieverstrekking en tijdige communicatie van banken over hun kredietproducten en –diensten en het bieden van passende oplossingen bij betalingsproblemen. Tevens wordt in januari 2018 naar verwachting de door de Nederlandse banken zelf ontwikkelde gedragscode kleinzakelijke financiering ingevoerd. Hierin staat het belang van de kleinzakelijke kredietnemer centraal.
Gegeven de huidige omvang van de markt voor de geautomatiseerde kredietverstrekking biedt de bestaande wetgeving op dit moment voldoende handvatten om toezicht te houden op banken met innovatieve activiteiten op het gebied van kredietverstrekking.
Blik op de toekomst
Ondanks de toenemende rol van technologie, blijft kredietverlening aan bedrijven voor een belangrijk deel mensenwerk. Grote databronnen en zelflerende algoritmes zijn weliswaar goed in het vroegtijdig detecteren van nieuwe problemen met terugbetalingen, maar het vinden van een op maat gesneden oplossing voor een ondernemer in bijzonder beheer blijft mensenwerk.
Vooruitkijkend blijft in internationaal verband onderzoek nodig naar de vraag of het bestaande wettelijke kader en de bestaande toezichtaanpak toereikend zijn bij een bredere toepassing van geavanceerde analysetechnieken. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om transparantie, voorspelbaarheid en validatie van modellen met zelflerende algoritmes. Die zijn slechts in beperkte mate transparant en “leren” continu door zich automatisch aan te passen op basis van nieuwe data. DNB vindt het daarbij belangrijk dat er gekeken wordt naar het achterliggende doel van bestaand beleid. Mede daarom is het belangrijk om marktontwikkelingen te volgen en via de InnovationHub en het initiatief Maatwerk voor Innovatie in gesprek te blijven met gevestigde partijen en nieuwe toetreders. Via de InnovationHub biedt DNB samen met de AFM en ACM ondersteuning aan ondernemingen bij vragen over toezicht en bijbehorende regelgeving rond innovatieve financiële producten en diensten. Als een onderneming bij het in de markt zetten van een innovatief financieel concept redelijkerwijs niet kan voldoen aan bestaand beleid, maar wel voldoet aan het achterliggende doel daarvan, kan een beroep worden gedaan op Maatwerk voor Innovatie.
Bron: DNB
