Het is niet dat er veel begrotingsruimte is voor miljardenhulp in landen als Spanje, Frankrijk of Italië, maar één ding hebben Europese regeringen geleerd van de crisis van 2008: investeringen houden de economie overeind. En dus wordt er besloten ‘to do whatever it takes’ om de coronacrisis te verslaan.
De Italiaanse methode | 600 euro per maand per ondernemer
‘Wie weet hoe lang dit nog gaat duren’
‘We laten niemand in de steek’ is de belofte van premier Giuseppe Conte (zie foto) aan Italiaanse ondernemers en zzp’ers. Met het noodplan Cura Italia (Zorg voor Italië) van 25 miljard euro hoopt hij de zwaarste klappen voor ondernemers op te vangen. Italië is in Europa het eerste land dat werd getroffen door het virus. Het is ook het eerste Europese land waar door een lockdown de economie vrijwel geheel tot stilstand kwam.
Italië zit al sinds 9 maart nagenoeg op slot. Alle winkels, kapsalons, bars, restaurants en eetgelegenheden – met uitzondering van supermarkten en kruideniers – hebben hun deuren verplicht moeten sluiten. Hotels mogen in principe openblijven. Dat geldt ook voor fabrieken, bouwbedrijven, boerenbedrijven, vissers en vrachtondernemingen. Voorwaarde is dat zij zich aan strenge veiligheidsmaatregelen houden om besmetting te voorkomen.
Sinds 9 maart zit Italië echt nagenoeg op slot
In praktijk is dat een onwerkbare situatie en is er haast geen bedrijf meer open. Hotels zijn gesloten omdat gasten wegblijven. Productiebedrijven krijgen geen opdrachten meer en kunnen geen veiligheid garanderen aan klanten en werknemers. Die moeten fysiek contact vermijden en ruim een meter afstand van elkaar houden.
Wil je weten welke maatregelen andere Europese lidstaten namen op gebied van resistricties voor burgers en bedrijven en welke productiemaatregelen ze namen, kijk dan hier.
Het noodplan Cura Italia is voorlopig twee maanden van kracht. Het is een breed pakket van maatregelen en geldig voor alle sectoren. Ondernemers hoeven zich geen zorgen te maken over hun personeel. Hun werknemers krijgen tot 70 tot 80 procent van hun salaris doorbetaald. Ondernemers en zzp’ers krijgen een uitkering van 600 euro per maand en hoeven voorlopig geen BTW afdracht en sociale premies te betalen. Ook wordt het voor bedrijven gemakkelijker gemaakt om een extra lening te krijgen bij een bank.
‘Gelukkig worden onze werknemers goed beschermd’
Een rondje bellen leert dat Italiaanse ondernemers positief reageren op de maatregelen. Zij zijn wel bezorgd of de regering in staat is om op langere termijn steun te geven, indien nodig. ‘Met de bouw ging het al erg slecht in Italië. Dit is drama. Wie weet hoe lang dit gaat duren,’ zegt de Romeinse bouwonderneemster Orietta Tulio, die een klein bedrijf runt met drie werknemers in vast dienstverband. ‘We zitten nu allemaal thuis. Onze werknemers worden gelukkig goed beschermd. Wij ondernemers krijgen maar 600 euro. Dat is zo weinig, we zullen moeten leven van ons spaargeld. Wij zijn in elk geval tevreden dat we voorlopig geen sociale premies hoeven te betalen.’
De Duitse methode | Een tweetrapsraket van 500 miljard
‘Berlijn heeft heel diepe zakken’
De Duitse autoproducenten Daimler, Porsche, Audi, Volkswagen en Opel leggen het werk neer. 40 procent van de machinebouwers verwacht daar ook toe gedwongen te worden. Bij Lufthansa staan bijna alle vliegtuigen op de grond. Reisorganisatie TUI heeft alle reizen tot april gecanceld. En het Leibniz-Zentrums für Europäische Wirtschaftsforschung verwacht dat 345.000 mkb-bedrijven in de problemen komen. Het is zomaar een greep uit de nieuwsberichten over bedrijven die het water tot de lippen staat. ‘Ik ken het gevoel’, zegt Ingo Kramer, voorzitter van het Arbeitgeberverband. ‘Het is verschrikkelijk als je je reserves ziet wegsmelten als sneeuw voor de zon.’
‘onze reserves smelten weg als sneeuw voor de zon’
Gabriel Felbermayr, president van het Kieler Instituts für Weltwirtschaft, spreekt nu al over ‘de moeder aller recessies’ met een krimp die dit jaar op kan lopen tot 4 tot 8 procent van de economie, afhankelijk van hoe lang de lockdown gaat duren. De Bondsregering beseft dit gelukkig en heeft belooft ‘alles’ te doen om te verhinderen dat mensen en bedrijven door corona in nood komen. Berlijn heeft daarbij één groot voordeel: het heeft heel diepe zakken en weinig overheidsschulden. Dat maakt het volgens minister Scholz van Financiën mogelijk om als het nodig is meer dan 500 miljard euro op tafel te leggen.
Wil je meer weten over steunmaatregelen die andere Europese lidstaten troffen in verband met de coronacrisis, kijk dan hier.
De maatregelen kunnen worden omschreven als een tweetrapsraket. Eerst is het zaak de komende maanden door te komen met directe liquiditeitshulp. Daarna moet een stimuleringspakket ervoor zorgen dat de economie weer snel vaart opneemt.
Deeltijd-WW, loondoorbetaling, krediet en een noodfonds
Voor de korte termijn heeft Berlijn daarbij net als Nederland gekozen voor de deeltijd-WW (Kurzarbeit) als belangrijkste instrument. Volgens de Bundesagentur für Arbeit (BA) gaan de aanvragen hiervoor inmiddels ‘door het dak’. Bedrijven die gedwongen zijn meer dan 10 procent van het personeel naar huis te sturen, hebben hier recht op. De tijdelijk werklozen krijgen 60 procent van hun loon doorbetaald door de staat, die bovendien 100 procent van de sociale premies voor zijn rekening neemt.
Een tweede aspect van de directe hulp is dat bedrijven belastinguitstel kunnen aanvragen en makkelijker een krediet krijgen. Zo kunnen kleine bedrijven – denk bijvoorbeeld aan horecaondernemers, start-ups, maar ook freelancers en zzp’ers – een lening via hun huisbank aanvragen bij de staatsbank KfW van maximaal 30.000 euro.
Bij grotere bedrijven met meer dan 50 werknemers gaat het om veel grotere bedragen. Dat zijn leningen die normaalgesproken ‘in vredestijd’ alleen beschikbaar zijn voor investeringen, maar nu mogen worden gebruikt voor de vaste lasten. De overheid neemt bij deze leningen een groot deel van het risico voor zijn rekening. Voorlopig ligt de grens bij 80 procent, maar er wordt gedacht aan 90 procent dekking, wat het risico voor de banken aanzienlijk verkleint.
Ook overnames van bedrijven zijn niet uitgesloten
Ten slotte is er nog een groep waarvan nog niet helemaal duidelijk is hoe ze geholpen zullen worden. Dat zijn de zelfstandigen zonder personeel: fotografen, decorbouwers, freelancers, et cetera. Die kunnen tot dusver alleen aanspraak maken op een uitkering als ze in corona-quarantaine worden geplaatst. Maar volgens minister Altmaier van Economische Zaken wordt er hard aan gewerkt om ook voor deze groep iets te verzinnen waardoor ze de huur kunnen blijven betalen. Er is sprake van een noodfonds bestaande uit uitkeringen en leningen van 50 miljard euro.
Tenslotte is het natuurlijk mogelijk dat de crisis langer dan 2-3 maanden duurt. Wat dan? In dat geval heeft de Bondsregering laten doorschemeren met nog radicalere maatregelen te komen, tot overnames aan toe.
De Spaanse methode | Un plan de choque van 200 miljard euro
‘Nauwelijks plannen voor het midden- en kleinbedrijf’
In Spanje zijn de straten uitgestorven en handhaaft het leger de totale lockdown, die zo goed als zeker tot half april gaat duren. Na Italië is Spanje in Europa het meest getroffen door het coronavirus, met tienduizenden besmettingen en iedere 15 minuten een sterfgeval. Door overmacht is al werktijdverkorting aangevraagd voor 200.000 werknemers, door grote bedrijven als Seat, Pikolín, Cortefiel, Volkswagen en Alsea.
In overleg met onder meer werkgeversorganisatie CEOE en de vakbonden kwam de linkse premier Sánchez (zie foto) vorige week met een Plan de Choque. ‘Want 2020 zal, als we kijken naar de economische activiteit, geen twaalf maanden tellen. Maar slechts tien of zelfs maar negen’, volgens de PSOE-leider.
investeringen, werktijdverkorting en een bonus voor wie niemand ontslaat
Dat plan behelst, naast investeringen in de zorg van 600 miljoen en 30 miljoen euro voor wetenschappelijk onderzoek naar een vaccin, ook voor werkgevers aantrekkelijke maatregelen. Zo wordt de regeling rond werktijdverkorting aanzienlijk versoepeld, hoeven bedrijven die geraakt zijn door de crisis tijdelijk de hypotheek niet af te lossen, komt er een garantiefonds voor exporterende ondernemingen en wordt de toegang tot kredieten vergroot. Werkgevers die ontslagen weten te voorkomen, krijgen een bonus: een vrijstelling van de afdracht van werknemersbijdragen. Zolang de corona-crisis voortduurt.
En daar zit ‘m de kneep: het gaat vooral om tijdelijke maatregelen. Terwijl werkgevers en vakbonden juist hadden ingezet op hogere investeringen in onderzoek, infrastructuur en gezondheid, verbetering van het onderwijs, lastenverlichting en liberalisering van de arbeidsmarkt. Vooruitkijkend naar de langere termijn. ‘Daarnaast is er vooral steun voor beursgenoteerde bedrijven en veel minder voor het midden- en kleinbedrijf’, is Lorenzo Amor, vicepresident van werkgerversorganisatie CEOE, kritisch over de insteek van de plannen. ‘Met 18 procent van de werkende bevolking zijn dat juist de longen van de Spaanse economie.’
nu de kleine lettertjes van het plan doorsijpelen, is er ook kritiek
Zoals Juan Manuel Rodríguez, eigenaar van Anca Conil, een toeristisch complex in Zuid-Spanje. Om in aanmerking te komen voor overheidssteun zijn er voor hem slechts twee opties: zijn business helemaal stil leggen of al zijn flexwerkers per direct in vaste dienst nemen. Met alle financiële risico´s van dien. ‘We hebben nog geen idee hoe de ontwikkelingen in Noord-Europa tegen die tijd zullen zijn, terwijl de meerderheid van mijn gasten daar vandaan komt. Voor ons is de regeling een trampa, een val.’
Financiële experts denken dat alleen een snelle oplossing voor de verspreiding van het virus Spanje kan helpen. Half april wordt gezien als de ‘deadline’, met het annuleren van zomervakanties in de enorme toeristische sector als grootste gevaar voor een langere recessie. In dat geval wordt ook het derde en vierde kwartaal economisch gezien een grote misère en zal het bruto nationaal product dalen met 2,8 procent, terwijl eerder dit jaar nog een groei werd verwacht van 1,3 procent. Die daling is ongeveer gelijk aan die van 2009 en in 2012, toen Europa in crisis verkeerde. Door het plan stijgt de staatsschuld van Spanje bovendien naar 106 procent.
Enorme gevolgen voor een economie die maar weinig reserves heeft. Premier Sánchez heeft al aangekondigd dat er een parlementaire enquête komt naar hoe het zo ver heeft kunnen komen. Tenminste… zodra het corona-virus uit Spanje is verbannen.
De Franse methode | Niemand mag slachtoffer worden van de crisis
De staat betaalt de rekening wel?
‘Gelukkig zijn wij niet afhankelijk van de verkoop in onze showroom.’ Voor de Nederlandse Fransien Pensec lijkt de schade van de coronacrisis mee te vallen. Met haar man Pierre-Yves in Parijs is zij franchisehouder van Neptune Home, een Britse interieurontwerper en fabrikant van keukens. ‘Country Chic’ zo kwalificeert Pensec de stijl. ‘Wij verkopen, tekenen en installeren’, zegt Pensec. ‘Dat is 75 procent van onze omzet, de rest komt voor rekening van meubels en accessoires.’ Sinds de lockdown is ingegaan hebben de Pensecs geen nieuwe bestellingen genoteerd. ‘In deze omstandigheden staat het hoofd van mensen niet naar een nieuwe keukentafel. Toch zit er gelukkig continuïteit in.’ De keukenzetter van de Pensecs is gewoon aan het werk op een adres waar niemand is en waar dus elk besmettingsrisico afwezig is. ‘En twee andere klanten die in de ontwerpfase zitten, hebben een aanbetaling gedaan.’
‘een recessie kan grote gevolgen hebben op de langere termijn’
Maar wat corona op de langere termijn betekent is onduidelijk. Een recessie kan grote gevolgen hebben, denkt Pensec. ‘Met keukens van tussen de 20.000 en 30.000 euro hebben wij een aanbod voor klanten met een groter budget. Misschien dat zij, als het stukken minder gaat denken: dan maar een keuken van Ikea. En afgezien van de strikt economische dimensie van het verhaal: een nieuwe keuken is iets leuks waar je zin in moet hebben. Dat is misschien voorlopig minder het geval.’
Uitstel van aflossingen
De Franse overheid heeft net als de Nederlandse regering een flink aantal steunmaatregelen gelanceerd. Niemand zal slachtoffer van de crisis worden, heeft Macron zelfs laten weten. De accountant van Pensec heeft per mail uitgelegd wat de mogelijkheden zijn. Voor haar is werktijdverkorting aangevraagd, net als voor tot nu toe 400.000 andere Franse werknemers. In het geval van Pensec betekent dit dat haar salaris voor 70 procent wordt uitbetaald voor maximaal zes maanden.
werktijdverkorting, belastinguitstel en zes maanden uitstel van aflossingen
Kleine ondernemers die deze maand 70 procent minder omzetten dan op hetzelfde moment een jaar eerder, kunnen dankzij een andere ingreep hun werknemers 1.500 euro per maand (vergelijkbaar met het minimumloon) uitkeren. Voorwaarde is dat hun jaaromzet onder het miljoen blijft.
Andere maatregelen betreffen belastinguitstel en het later betalen van de huur voor het bedrijfspand of de gas- en lichtrekening. De banken spelen het spel mee en hebben toegezegd tot zes maanden uitstel van aflossingen te accepteren, zonder extra kosten.
300 miljard aan garanties
Voor de financiering van het pakket heeft de regering om te beginnen 45 miljard euro vrijgemaakt. Hierbij komt nog een bedrag van maar liefst 300 miljard om nieuwe leningen te garanderen die bedrijven – ongeacht hun grootte – moeten aangaan door de crisis. Ter vergelijking: de Nederlandse regering heeft de regeling waarbij de overheid garant staat uitgebreid van 400 miljoen tot 1,5 miljard euro.
De ruimhartige boodschap van Macron kan nadelige gevolgen hebben voor de activiteit. Zijn minister van arbeid Muriel Pénicaud haalde donderdag uit naar de bond van kleine aannemers Cabep, die volgens haar te onrechte zijn leden oproept het werk te staken. ‘Je kunt niet zeggen: de staat betaalt de rekening en hoe ze dat doen gaat ons verder niet aan.’
