Als Nibud-onderzoeker heb ik me de afgelopen tijd verdiept in de psychologie van ons spaargedrag. Hoe werkt het in ons hoofd: wat maakt sparen lastig, en hoe maken we het makkelijker voor onszelf? Drie dingen die me opvielen.
1. Zelfbescherming is van alle tijden
Al eeuwen willen mensen graag sparen, maar is het lastig. Daarom zoeken we ook al eeuwen manieren om onszelf te beschermen en een deel van ons geld niet te gebruiken. In de 15e eeuw waren er potten die je moest kapotslaan om het geld eruit te halen. En rond 1910 werd het zogenaamde huisbusjesspaarsysteem geïntroduceerd. Hierbij kreeg je een spaarbus mee naar huis, die je zelf niet kon openen. Om het te legen, moest je naar de bank. Zij hadden de sleutel. Het gespaarde bedrag werd op het ‘spaarbankboekje’ bijgeschreven.
Recent vroegen wij aan spaarders hun tips voor niet-spaarders. Zelfbescherming stond daar ook duidelijk in centraal. Zoals: open een spaarrekening waar je niet 1-2-3 bij kan. Misschien een idee als we ervoor zouden kunnen kiezen om automatisch een deel van ons salaris of uitkering te laten inhouden? Zo bouw je ongemerkt een spaarpotje op bij je werkgever of uitkeringsinstantie.
2. We hebben een geldpiramide in ons hoofd
Ben je ooit meer gaan uitgeven aan dagelijkse boodschappen omdat de huisprijzen stegen en je huis meer waard werd? Ik niet. En de meeste mensen niet. Dit komt omdat we een zogenaamde geldpiramide in ons hoofd hebben. De ene ‘soort geld’ geven we makkelijker uit dan de andere. Hoe hoger in de piramide hoe minder snel we het uitgeven. Over het algemeen geven mensen geld op de spaarrekening minder gemakkelijk uit dan geld in de portemonnee of op de betaalrekening, omdat het hoger in de piramide staat. Krijg je bijvoorbeeld contant geld van iemand, dan geef je dat sneller uit dan geld dan de rente die wordt bijgeboekt op je spaarrekening.
De vraag is hoe lang deze theorie anno 2017 nog houdbaar is. De scheidslijn tussen contant en digitaal geld vervaagt. En met de mobiel bankieren app heb je met een handomdraai geld van je spaarrekening overgeboekt naar je betaalrekening. Laatst vertelde iemand dat hij ging sparen door geld te pinnen en in oude sok te stoppen …want via de mobiel kon hij te makkelijk bij zijn spaargeld!
Een idee kan zijn om een spaarrekening bij een andere bank te openen. Dat kost je meer stappen en drempels om geld er vanaf te halen.
3. Niet voor de toekomst maar voor nu
Bij sparen denken veel mensen aan ‘een doel in de toekomst behalen’. Maar dat toekomstdenken is tegelijk een valkuil, het maakt sparen lastiger. We zijn nu eenmaal psychologisch meer op de korte termijn gericht zijn, en we hebben maar beperkte zelfcontrole om verleidingen in het hier en nu te weerstaan. Ook denken we ‘onrealistisch optimistisch’ over de toekomst. Deze factoren zorgen ervoor dat als puntje bij paaltje komt, eerder kiezen voor het nu dan voor ‘later’.
Zou het ons niet helpen als we sparen leren zien als een maandelijkse uitgave? Bedoeld voor alle terugkerende, niet-standaard kosten die net wat hoger zijn dan de dagelijkse boodschappen? Dan wordt het een uitgave die bij ‘nu’ hoort, en dus psychologisch ‘belangrijker’. Als je er over nadenkt heb je herhaaldelijk wel zulke kostenposten. Zelf had ik bijvoorbeeld in korte tijd een reparatie aan mijn fiets, een fikse rekening voor auto-onderhoud, de vaatwasser die vervangen moest worden en een keyboard voor mijn dochter. Overal niet specifiek voor ‘gespaard’, maar wel blij dat ik dan geld achter de hand hebt dat ik het kan betalen!
Dat wordt makkelijker als je automatisch een bedrag van de betaalrekening laat overboeken, bijvoorbeeld als het inkomen net is gestort. Bij de meeste banken kun je dat instellen via ‘een ‘periodieke overboeking’.
Bron Nibud
