De manier waarop consumenten tegenwoordig betalingen verrichten, is eenvoudiger dan ooit. Of het nu gaat om pinnen met een smartwatch, betalen met een smartphone of het achteraf voldoen van aankopen – het gemak is ongekend. Toch brengt deze ontwikkeling ook risico’s met zich mee. De vraag rijst: is meer betaalgemak een zegen, of een vloek?
Waar vorige generaties hun portemonnee moesten trekken, kunnen consumenten vandaag de dag met een enkele polsbeweging een winkeltransactie voltooien. Daarnaast wordt het steeds gebruikelijker om aankopen gespreid te betalen zonder extra kosten. Hoewel deze innovaties in eerste instantie voordelig lijken, hebben ze ook een keerzijde.
Door de eenvoud waarmee aankopen kunnen worden gedaan, verliezen veel consumenten het directe besef dat er daadwerkelijk geld van hun rekening wordt afgeschreven. Volgens Melanie Weeda, coach bij Socialdebt – een organisatie die jongeren met schulden begeleidt – leidt dit tot ongecontroleerde uitgaven en financiële kwetsbaarheid.
Betalen zonder drempels
Socialdebt biedt hulp aan jongeren tot 27 jaar die kampen met schulden. De stichting neemt de openstaande schuld tijdelijk over, onderhandelt met schuldeisers en ondersteunt jongeren bij het ontwikkelen van verantwoord financieel gedrag. Ondanks de inzet is de vraag naar hulp groot, mede als gevolg van wat in de sector bekendstaat als ‘frictieloos betalen’ – een verzamelterm voor technologie die betalen vergemakkelijkt en versnelt.
Volgens Weeda besteden jongeren vaker geld dan zij daadwerkelijk bezitten, mede door de laagdrempeligheid van moderne betaalmethoden. Tijdens een themabijeenkomst van DNB gaf zij aan dat juist de onopvallendheid van een contactloze betaling ervoor zorgt dat men zich minder bewust is van de financiële consequenties. Voor veel jongeren wordt de ernst pas duidelijk wanneer hun saldo ontoereikend is – en dan is het vaak al te laat.
De valkuil van gespreid betalen
Een bijkomend risico vormt het zogeheten ‘Buy Now, Pay Later’-model (BNPL), waarbij consumenten goederen afnemen en de betaling in meerdere termijnen uitvoeren, vaak zonder rente. Diensten zoals Klarna en Riverty bieden dergelijke mogelijkheden. Hoewel dit aantrekkelijk lijkt voor wie even krap bij kas zit, brengt het gevaren met zich mee.
Veel jongeren realiseren zich onvoldoende dat zij binnen korte tijd alsnog over het volledige bedrag moeten beschikken. In tegenstelling tot eerdere generaties missen zij vaak een intuïtief financieel overzicht. Waar het visueel volgen van contant geld hielp bij het inzichtelijk houden van uitgaven, zijn digitale betalingen veel abstracter.
Financieel inzicht ontwikkelen
De huidige generatie groeit op zonder de noodzaak om handmatig hun financiën te beheren. Daardoor blijft het overzicht vaak achterwege, met als gevolg dat uitgaven doorgaan totdat het saldo nul bereikt. Op dat moment kunnen onvoorziene rekeningen, bijvoorbeeld van zorgverzekeraars of gemeenten, leiden tot oplopende kosten. Langdurige betalingsachterstanden kunnen resulteren in incassotrajecten en stressvolle situaties waarin irrationele beslissingen worden genomen, zoals het aangaan van leningen om eerdere rekeningen te betalen.
Technologie als hulpmiddel
De toename van frictieloos betalen hoeft niet per se te leiden tot financiële problemen. Technologie kan ook bijdragen aan bewuster betaalgedrag. De Autoriteit Financiële Markten (AFM) experimenteerde in 2024 met een methode waarbij klanten die gebruikmaakten van BNPL-herinneringen via SMS ontvingen.
Een deel van de gebruikers kreeg regelmatig een bericht om hen aan een betaling te herinneren, terwijl de andere groep niets ontving. De groep met herinneringen voldeed hun verplichtingen twintig procent vaker. Ook Weeda noemt voorbeelden zoals de betaalapp van ING, waarin toekomstige vaste lasten zichtbaar zijn.
Voorkomen door bewustwording
Via dergelijke functionaliteiten kunnen gebruikers vooruitkijken en hun uitgaven afstemmen op aankomende financiële verplichtingen. Zo ontstaat er meer grip op het eigen budget. Toch is het instellen van deze functies optioneel, en niet elke jongvolwassene maakt hier gebruik van. Volgens Weeda is het dan ook de vraag of banken en andere betaaldienstverleners hier een actievere rol in zouden moeten spelen.
Hoewel waarschuwingen en notificaties als betuttelend kunnen worden ervaren, ziet Weeda meer heil in educatie en voorlichting – bij voorkeur via ouders of het onderwijs. Jongeren moeten leren hoe zij hun geld kunnen beheren, zodat zij niet achteraf met financiële problemen geconfronteerd worden.
Wetenschappelijke onderbouwing
Dat het gemak van betalen invloed heeft op bestedingsgedrag, wordt bevestigd door onderzoek. In 2024 onderzochten DNB-medewerkers Carin van der Cruijsen en Marie-Claire Broekhoff het fenomeen ‘betaalpijn’ – het ongemak dat consumenten ervaren bij een betaling. Hoe groter die pijn, des te groter de terughoudendheid om geld uit te geven.
Voor de meeste mensen is deze rem het sterkst bij contante betalingen. Factoren zoals het bestede bedrag, leeftijd en het type uitgave beïnvloeden ook de mate van ongemak. Zo voelt een etentje vaak minder ‘pijnlijk’ aan dan het betalen van onderhoud aan een voertuig. Digitaal betalen, waaronder contactloos, wordt doorgaans als aanzienlijk minder confronterend ervaren.
Bewust omgaan met betaalmogelijkheden
DNB-medewerkers Ellen Naudts en Jorgen Eijlander bevestigen eveneens dat het gemak van betalen ertoe leidt dat consumenten minder alert zijn. Dit verhoogt niet alleen het risico op overbesteding, maar maakt mensen ook vatbaarder voor fraude.
Volgens hen ligt er een verantwoordelijkheid bij financiële instellingen en retailers om consumenten te beschermen. Dat vraagt om een evenwicht tussen gebruikersgemak, veiligheid en welzijn. Enige ‘frictie’ in het betaalproces hoeft dus niet negatief te zijn, maar kan juist bijdragen aan bewustere keuzes in een tijd waarin alles moeiteloos lijkt te gaan.
Bron: DNB
Klik, swipe, spijt.. Kan betalen té makkelijk worden?
Op donderdag 17 april gaan experts in gesprek over de vraag of betalen tegenwoordig zó eenvoudig is geworden dat het financiële risico’s met zich meebrengt. Aan het woord komen onder anderen Melanie Weeda, Jorgen Eijlander, Ellen Naudts en Djim Segers van Thuiswinkel.org, Annette Groen van het Nibud en Danielle de Jager van de Autoriteit Financiële Markten. Aanmelden en informatie ontvangen doe je hier.
