Psychologische processen zorgen voor dure financiële keuzes.
Consumenten zijn zeer terughoudend bij het aanbreken van hun spaargeld. Het veilige gevoel van geld achter de hand te hebben, wint het van de rationele rekensom waarbij het goedkoper is om spaargeld in te zetten. De helft van de mensen met een lening wil geen spaargeld gebruiken om de lening af te lossen. Ook blijft 40% van de mensen liever rood staan dan de roodstand op te heffen met spaargeld.
Dit blijkt uit het Nibud-onderzoek Financieel Gedrag & psychologische principes, dat vandaag wordt gepresenteerd tijdens het 35-jarig jubileumcongres van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting. Koningin Máxima zal tijdens dit congres een korte toespraak houden. Het Nibud concludeert in het onderzoek dat consumenten bij financiële keuzes worden beïnvloed door verschillende psychologische processen en dat beleidsmakers en (schuld)hulpverleners hier meer rekening mee moeten houden. Alleen kennis overbrengen en vaardigheden aanleren, is onvoldoende om de financiële zelfredzaamheid te verbeteren.
Graag spaargeld achter de hand
Uit het onderzoek blijkt dat 17% van de consumenten zowel spaargeld als een lening heeft. En drie op de vijf van hen geeft aan het spaargeld niet te willen gebruiken om de lening af te lossen, omdat ze het spaargeld achter de hand willen houden. Financieel gezien niet altijd verstandig, want geld lenen kost geld. Vaak is het voordeliger om het spaargeld te gebruiken en daarna weer opnieuw te sparen in plaats van maandelijks geld aan de aflossing van de lening te betalen. Ook ziet het Nibud dat het spaargeld niet snel wordt gebruikt om de studieschuld af te lossen. De helft van de respondenten met 5000 euro spaargeld wil dit niet gebruiken om een studieschuld van 5000 euro af te lossen. Ze willen eerst meer spaargeld hebben. Een kwart zegt zelfs minstens twee keer zoveel spaargeld nodig te hebben voor ze de studieschuld zullen aflossen.
Liever rood staan dan spaargeld inzetten
Ook mensen die rood staan, halen niet snel geld van hun spaarrekening om de roodstand op te heffen. Maar liefst twee op de vijf mensen staan liever een korte periode rood dan dat ze geld van de spaarrekening willen halen. De helft van alle huishoudens staat wel eens rood. Een kwart van hen geeft aan de roodstand echt nodig te hebben om rond te komen. Uit het Nibud-onderzoek blijkt dat consumenten gevoelig zijn voor hoe er over rood staan wordt gesproken. Als gezegd wordt dat acht op de tien Nederlanders rood staan, vinden we het minder vervelend om zelf rood te staan, dan wanneer er niets wordt verteld over het aantal Nederlanders dat rood staat.
Meer overstappers bij jaarbedragen
Opvallend is ook het verschil tussen hoe mensen reageren op maand- en jaarpremies. Aan de respondenten werd gevraagd bij welk bedrag ze zouden overstappen naar een andere zorgverzekering. Als de jaarpremie werd genoemd, waren de respondenten eerder geneigd over te stappen dan bij hetzelfde bedrag verdeeld over maanden. Het merendeel van de respondenten die maandbedragen voorgeschoteld kregen, wilde pas bij 20 euro verschil per maand overstappen, omgerekend 240 euro per jaar. Bij respondenten die jaarbedragen te zien kregen, wilden de meesten al bij 120 euro verschil gaan overstappen. Bijna 60% van de respondenten heeft de afgelopen drie jaar zorgverzekeringen vergeleken. De helft van hen is daadwerkelijk overgestapt
Verliezen is erger dan dat winnen leuk is
In het Nibud-rapport komt naar voren dat consumenten verliezen vervelender vinden dan dat ze het fijn vinden om te winnen. Consumenten zullen meer actie ondernemen om verlies te voorkomen. Het Nibud concludeert in het rapport dat het belangrijk is om met dit soort psychologische processen rekening te houden. Vaak lijken het kleine nuanceverschillen, toch zijn ze duidelijk van invloed op hoe consumenten met hun geld omgaan in de dagelijkse praktijk. De keuzes die consumenten maken, zijn niet altijd rationeel, maar wel te begrijpen vanuit de psychologische invalshoek. Dit is ook de reden dat het Nibud de leerstoel psychologische determinanten van economisch keuzegedrag heeft ingesteld in samenwerking met Universiteit Leiden.
Principes om rekening mee te houden in financiële voorlichting:
- Consument is terughoudend met aanbreken spaargeld
- Consument is gevoeliger voor jaarbedragen dan maandbedragen
- Consument doet graag wat anderen ook doen
- Consument onderneemt sneller actie om verlies te voorkomen
- Consument is meer op nu gericht dan op toekomst
Nibud-uitgave Geld en Gedrag 2015
Meer over psychologische processen die een rol spelen bij het maken van financiële keuzes is te vinden in het nieuwe Nibud-boek Geld en Gedrag. Dit boek is vanaf 6 maart gratis te downloaden via nibud.nl. Het boek bevat de meest relevante en actuele theorieën. Het Nibud biedt dit gratis aan omdat het vindt dat gedegen theoretische kennis over deze processen onontbeerlijk is om de keuzes van consumenten te begrijpen en hen te helpen de financiële zelfredzaamheid te vergroten. Grip op geld begint met grip op de onderliggende processen van financieel keuzegedrag. Daarom is dit boek onmisbaar voor de professional die beroepsmatig contact heeft met consumenten met financiële vragen.
Achtergronden bij het onderzoek
Voor het onderzoek Financieel gedrag & psychologische gedragsprincipes hebben 1630 respondenten een online vragenlijst ingevuld. De respondenten zijn geworven via het panel Opinieland Survey Sampling International. Het onderzoek is representatief voor de Nederlandse bevolking van 18 t/m 65 jaar. Voor het onderzoek zelf heeft het Nibud zoveel mogelijk gebruikgemaakt van al eerder onderzochte psychologische concepten en deze vertaald naar een financiële situatie. Het veldwerk is uitgevoerd in december 2014 en januari 2015.
Bron: Nibud
